👆👀👌👉 🦭 Tự Sự Lưu Quang Vũ

Vũ Quang Huy. Sinh: 1976. năm 1998: Đại học Khoa học Tự nhiên - Toán-Tin; QUÁ TRÌNH CÔNG TÁC: Lưu ý: Dữ liệu được CafeF tổng hợp từ các nguồn đáng tin cậy, có giá trị tham khảo với các nhà đầu tư. Tuy nhiên, chúng tôi không chịu trách nhiệm trước mọi rủi ro nào do Thiếu tướng Phạm Quang Ngân: Cục Dân quân tự vệ với chức năng là cơ quan Thường trực của Hội đồng Giáo dục quốc phòng an ninh Trung ương do Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam làm Chủ tịch Hội đồng. Vì thế, trong suốt các năm quan, Cục Dân quân tự vệ đã tham mưu cho các Vậy nhưng, không ai rằng sự thờ ơ, vô cảm và thiếu trách nhiệm của chính mình cũng là lý do để cái xấu nảy nở và tung hoành thoải mái như bây giờ" - Chí Trung nói. "Ai là thủ phạm" được cố tác giả Lưu Quang Vũ viết năm 1983 và từng được dàn dựng tại một số Hỗ trợ người già yếu, tàn tật đến trụ sở xã hoặc đến tận nhà họ để làm căn cước công dân (CCCD) là việc làm thiết thực, ý nghĩa của cán bộ chiến sĩ Công an xã Xuân Quang 2 (huyện Đồng Xuân, tỉnh Phú Yên). Việc làm này để lại tình cảm tốt đẹp trong lòng người dân địa phương. Anh hy vọng, khán giả có thể thông cảm với ê-kíp thực hiện chương trình Thời sự lúc 22h30 ngày 15/8 vừa qua. Nhà thơ Xuân Quỳnh. Trước đó, PGS.TS.Lưu Khánh Thơ - em gái nhà thơ Lưu Quang Vũ đã lên tiếng trên truyền thông. . Đất ấp ôm cho muôn hạt nảy mầm TỰ SỰ Tác giả Lưu Quang Vũ Dù đục, dù trong con sông vẫn chảy Dù cao, dù thấp cây lá vẫn xanh Dù người phàm tục hay kẻ tu hành Đều phải sống từ những điều rất nhỏ. Ta hay chê rằng cuộc đời méo mó Sao ta không tròn ngay tự trong tâm? Đất ấp ôm cho muôn hạt nảy mầm Những chồi non tự vươn lên tìm ánh sáng Nếu tất cả đường đời đều trơn láng Chắc gì ta đã nhận ra ta Ai trong đời cũng có thể tiến xa Nếu có khả năng tự mình đứng dậy. Hạnh phúc cũng như bầu trời này vậy Đâu chỉ dành cho một riêng ai. - Thủy Tiên sưu tầm. Từ cái tên của nhà văn Lưu Quang Vũ, người viết bài này xuyên qua những tác phẩm của ông trên nhiều thể loại để đi tìm và phân tích một ý niệm và cảm giác, còn rất mơ hồ nảy sinh trong mình, rằng văn chương Lưu Quang Vũ như một dòng mưa chảy trên đất nước chúng ta những ngày nắng dữ. Dòng mưa ấy có lúc trầm buồn như tiếng than dài, có lúc ào ạt như thác đổ. Nửa thế kỷ nay, cơn mưa lành Lưu Quang Vũ đã gội rửa không thôi bụi bặm và rác rưởi của cõi đời ô trọc. Khả năng thanh lọc và tính truyền cảm lạ lùng của nỗi buồn, cũng như niềm giận dữ của cơn mưa văn chương anh không du người ta vào bóng tối mà đưa người ta đến một miền ánh Quang Vũ 1948-1988.Bài viết hình thành từ việc lần lượt hoặc luân phiên trả lời những câu hỏi sau Vì sao nhan đề bài viết là “Lưu Quang Vũ, dòng mưa ánh sáng” mà không là “Văn chương Lưu Quang Vũ, dòng mưa ánh sáng?” Vì sao là mưa mà không là gì khác? Mưa ánh sáng là gì? Dòng mưa ánh sáng Lưu Quang Vũ như thế nào? Nó mang lại những gì cho chúng ta?1. Thế kỷ XX nhiều lý thuyết văn học nói với chúng ta rằng nhà văn và văn bản của ông ta là hai thực thể không trùng khít. Nhưng có lẽ bất kỳ một khái quát nào cũng có thể không bao trùm hết mọi hiện tượng. Đôi khi ta bắt gặp những trường hợp mà nhà văn và văn bản hòa quyện vào nhau thành một khối không rời. Đó là những thiên tài mà văn chương là lá cành hoa quả bừng nở đến sững sờ trên thân cây là cuộc đời thoáng chốc giữa trần ai của họ. Với cái tên “Lưu Quang Vũ, dòng mưa ánh sáng”, bài viết này muốn chạm đến một chân dung nghệ sĩ mà kích thước của ông không dừng lại ở quy chiếu thông thường của cõi người. Người viết nghĩ rằng càng nhìn trên góc độ tự nhiên, bản mệnh và cá tính sáng tạo của Lưu Quang Vũ càng tỏ lộ. Toàn bộ văn bản đã công bố của anh sẽ được đọc và phân tích theo trình tự thời gian và theo hệ vấn đề gồm các thể loại thơ, văn xuôi, kịch bản, phê bình, phỏng vấn, nhật ký. Ở đó, sắc thái mưalà điểm là một hiện tượng tự nhiên thể hiện sự nối kết chặt chẽ liên hoàn giữa đất và trời, giữa khí và nước. Khi mắt ta nhìn thấy mưa thì đó là lúc nước từ trời rơi xuống. Dòng nước này mang lại sự sống còn, sinh sôi của đất. Trong tâm thức của nhân loại, mưa “còn là sự phong nhiêu của tinh thần, ánh sáng và các tác động tâm linh” và hơn nữa “Đức hiền minh cao cả nhất trong bản chất của một con người có thể ví với mưa” Huệ Năng[1]. Vậy thì đến với Lưu Quang Vũ, khởi đầu ý niệm mưa chỉ đơn giản là bắt nguồn từ cái tên Vũ. Đó là cái tên thiêng, vì người mang tên ấy đã thể hiện đúng bản chất và sứ mệnh mà nhân loại nhìn thấy ở mưa qua trang viết. Hơn nữa, kết hợp với họ “Lưu” và chữ lót “Quang”, cái tên như là một biểu thị rõ rành của thiên Nam nhiệt đới gió mùa nông nghiệp cần mưa “Lạy trời mưa xuống. Lấy nước tôi uống. Lấy ruộng tôi cày…” đó là mưa trời. Việt Nam, nơi và thời Lưu Quang Vũ sống, và cho đến hôm nay, rất cần mưa hạn hán đã đến và kéo dài, từ khi con người khước từ tất cả, chỉ duy trì nơi mình cái tôi chính trị và mục tiêu chiến thắng quân thù. Đời sống rắn lại trong một thế giới lý tính và ý chí. Thời sợ xao lãng mục tiêu, sợ yếu mềm vì mơ mộng, vì niềm riêng, vì nỗi buồn cái hạn hán của xã hội đó cần những cơn mưa từ con người. Cơn mưa đó không chỉ là hình ảnh mưa xuất hiện với tần số khá cao trong thơ Lưu Quang Vũ, và có lúc là biểu tượng sống động, mà là toàn bộ những gì anh trao gửi cho chúng ta qua trang giấy. Mưa ánh sáng không còn là cơn mưa tự nhiên mà là biểu tượng về cái sáng suốt của tự nhiên. Đó là cái hiền minh tự nhiên trong trang viết của Lưu Quang Vũ, một thời bỡ ngỡ, một thời lạc loài, một thời chinh phục…Đời của anh ngắn ngủi nhưng dòng mưa của anh thì dài. Sẽ phải tái hiện từ các chặng đời của anh, và cả những chặng đời của việc tiếp nhận anh. Ở đó, có hạt mầm xanh của mưa. Ở đó có diễn trình và luân hồi của mưa. Ở đó có sắc thái của Quang Vũ - Xuân Quỳnh ảnh Tư liệu.Mưa, một thời bỡ ngỡ. Mưa, dòng nước mát thuở ban sơLưu Quang Vũ bước vào thế giới văn chương nghệ thuật rất sớm và rất tự nhiên, là xác tín không chỉ của riêng anh mà còn là của gia đình. Tài năng và kiến thức của anh đến từ gia đình, từ đời sống trực tiếp hơn là từ trường lớp. Ngay từ những bài thơ đầu tiên, phong cách thơ anh đã hình thành Về cảm hứng, thiên nhiên tràn ngập; về kỹ thuật, câu thơ thường dài 7, 8 chữ, có khi thơ tự do; nhịp điệu và âm điệu hoàn toàn nương theo cảm xúc, không hề gò bó. Có một nốt nhạc, một cái tứ nào ngân lên từ trong sâu thẳm trái tim anh và bài thơ tuôn ra tiếng rì rào của một dòng mưa ấm. Thôn Chu Hưng 1964 là bài tiêu biểu. Đó là niềm hoài cảm từ Hà Nội xa xôi, ký ức gọi về tất cả[2]. Bài thơ ứ đầy các sinh thể của tự nhiên, để rồi Lưu Quang Vũ biết chắc, một lần cho tất cả, ngọn nguồn nuôi dưỡng hồn anh và thơ anh là từ đâu [3].Từ rất sớm, Lưu Quang Vũ đã biết quan sát, lắng nghe tự nhiên và lòng mình. Có vẻ như anh tương thông với tự nhiên dễ dàng hơn là tương thông với con người. Có vẻ như anh đã nhận ra là mình khác với mọi người. Về sau này, nhiều lần anh nói lên cảm giác ấy trong thơ và trong nhật ký. Nhưng cảm giác ấy không ngăn anh bước vào đời lính, nơi phải khoác vào mình đồng phục, nơi cần khép mình vào kỷ luật. Bởi không khí hào hùng của những ngày kháng chiến chống Pháp mà gia đình anh đã trải qua thúc giục anh, cũng như không gian hoang sơ miền Phú Thọ đã nuôi dưỡng tâm hồn anh, để rồi hai nguồn cảm hứng xuất hiện Tự nhiên và Người lính. Cả đời văn của anh, tự nhiên chưa bao giờ vắng mặt. Còn người lính, có mặt trong giai đoạn văn thơ đầu đời, sẽ chuyển qua thành Người công dân lương thiện ở giai đoạn sau. Tình yêu của anh đối với Đất nước và Con người bắt nguồn từ những điều cụ thể và luôn cụ mưa thơ Lưu Quang Vũ thuở đầu đời như tên gọi Hương cây[4], nhẹ bay trong không trung và loáng ướt một lớp màu tươi tắn. Vũ trụ thì sống động với bút pháp tranh sơn dầu[5] trong khi đó con người thấp thoáng bằng các nét phác như tranh ký họa. Mẹ, những người línhvà người em bé nhỏ của tình yêu đầu đời, in dấu, nhẹ nhàng, chan chứa yêu thương và lòng biết ơn[6].Quan niệm nghệ thuật của Lưu Quang Vũ đã hình thành rất sớm, anh không đề cao óc tưởng tượng “quan trọng nhất là cuộc sống và tình cảm của người viết”, cần nuôi dưỡng cái “bát ngát, dạt dào”[7]. Tác phẩm của Lưu Quang Vũ trước sau chính là cuộc sống và tình cảm của anh, ở đó, cái bát ngát và dạt dào chưa bao giờ vắng bóng, ngay cả những ngày tâm hồn anh âm u nhất[8]. Những truyện ngắn được anh viết trong thời gian này cũng tràn đầy chất thơ. Thị trấn ven sôngphảng phất truyện ngắn hiện đại Nga. Mạch truyện tự nhiên, bình thản, chậm rãi, nhiều chi tiết của thiên nhiên và đời sống rất gợi. Trong khung cảnh thị trấn vắng vẻ miền cao, những người trẻ lặng lẽ tham gia vào nhịp sống đơn sơ và hy trình Dấu ấn Lưu Quang Vũ được phát sóng trên một thời lạc loài. Mưa, nỗi buồn nhân thếTrong không gian miền Bắc những năm chiến tranh, Lưu Quang Vũ là nhà thơ lạc loài, và trang viết của anh nhiều năm liền phải chìm trong bóng tối. Về sau này, khi xã hội cởi mở hơn, thơ anh lần lượt được xuất hiện công khai, nhiều bài nghiên cứu đã cắt nghĩa nỗi buồn trong thơ anh bằng bi kịch cá nhân của tuổi hai mươi sau khi giải ngũ, Lưu Quang Vũ thất nghiệp và hôn nhân tan vỡ. Chúng tôi đã đọc kỹ những trang nhật ký trong Di cảo Lưu Quang Vũ để nhận ra rằng, nỗi buồn và ý thức phản kháng đã xuất hiện trong anh từ ngày anh còn đi học. Từ mười lăm tuổi, anh đã nói lên những “cái không chịu được” trong nhà trường và xã hội[9]. Cái “tầm thường”, “rẻ tiền”, thậm chí “man rợ”mà anh chạm phải, làm anh mất đi niềm vui, làm anh chán ngán[10].Nhưng khát vọng sống là làm được điều gì đó tốt đẹp cho cộng đồng nơi Lưu Quang Vũ chưa bao giờ nhạt. Những cảm giác “ngột ngạt” “chán lớp đến cùng cực”[11] ấy ngày một lớn, làm thành một khắc khoải, bất bình không ngớt trong anh, cho đến ngày anh rời bỏ ghế nhà trường. Những biểu hiện không hòa đồng và cực đoan của anh bị một số bạn bè cho là thái độ “khinh người” và sau này một số nhà nghiên cứu cho là nông nổi và lầm lạc, thiếu sự phải chăng. Trước những phản ứng như vậy đã có nhiều ngày, anh tự trách mình. Đã có lúc anh tìm về Phú Thọ như để lấy lại bình an đã mất và nạp lại năng lượng. Phải chăng là anh có lỗi? Không, đọc hết các trang viết của Lưu Quang Vũ sẽ nhận ra, anh chưa bao giờ cho mình là kẻ đứng trên, kiêu ngạo anh yêu mến cả những điều nhỏ nhoi nhất của thế giới này. Anh cũng không cực đoan theo nghĩa lý tính hay là có xu hướng nhìn vào mặt xấu của con người. Anh chỉ không chịu nổi sự tầm thường, công thức, giả dối và bạo lực[12]. Từ 1964, Lưu Quang Vũ chấp nhận nỗi buồn trong mình như một lẽ tự nhiên “mày sinh ra đời không phải để vui tươi mà để suy nghĩ”[13]. Anh gọi tên nó “cái ánh sáng đầy hạnh phúc và cay đắng”[14], anh hiểu đó là ánh sáng bất tận của cuộc đời mà anh mang vác. Nhưng đó là cuộc đời-giữa-con người. Còn có một cuộc đời khác lặng lẽ, khiêm nhường, đền bù cho anh những khi có thể, đó là cuộc đời-giữa-tự nhiên[15]. Tuổi mười sáu, anh đã có những ngày vùng vẫy để tự bảo vệ, để nuôi dưỡng tâm hồn chan chứa yêu thương của mình[16]. Và như vậy, trong những ngày tưởng như bế tắc nhất, Lưu Quang Vũ cũng chưa bao giờ hết yêu thương, chưa bao giờ buông xuôi, anh đã biến tất cả thành nhiên liệu của thơ ca, để không phải chỉ vì thơ ca mà còn vì một thế giới tự do, bình an, trong bộ đội, tham gia cuộc kháng chiến chống Mỹ là một lý tưởng lớn của rất nhiều thanh niên miền Bắc lúc bấy giờ, Lưu Quang Vũ cũng không là ngoại lệ. Năm năm trong cuộc đời quân ngũ, anh được gặp nhiều “con người đẹp đẽ” cũng như “những con người tầm thường”. Nhưng ngay sau đó đã có hai giọt rượu lớn làm tràn đầy ly rượu đời cay đắng trong anh. Cùng một lúc, anh chạm phải hai thực tại mà anh đã đặt vào đấy rất nhiều kỳ vọng đời quân ngũ và cuộc sống hôn nhân. Cảm giác lạc loài hiện rõ “Bị xếp vào loại thiếu gương mẫu trong đơn vị”; “phải làm kiểm điểm và hứa trước đơn vị là “từ nay không làm thơ nữa”; “bị coi như một người có “vấn đề” trong tư tưởng”[17]. Cảm giác có lỗi và bất lực hiện rõ Người bạn đời rời bỏ anh, đứa con trai còn quá bé bỏng. Bị giạt ra khỏi hai không gian mà mình chọn lựa với bao chờ mong, hăm hở, tin yêu, con người biết làm gì? Mà đó là con người ở tuổi đôi mươi chỉ có một khả năng rõ ràng là yêu thương và viết? Mà đó là thời những chọn lựa chỉ được phép loay hoay trong một cộng đồng xem tiếng nói tập thể là chính xác, xem sinh hoạt bao cấp là lý tưởng?Trong tình thế ấy, Lưu Quang Vũ đã đi vào đời sống, không từ nan những mưu sinh khó nhọc. Đời sống, những nơi đã đi qua lại lấp lánh, lại được chạm khắc trong thơ anh. Trạng thái trống rỗng và khủng hoảng nội tâm đi vào thơ anh. Để không bị nhấn chìm, lấm láp hay tuyệt vọng, buông xuôi, anh đã từng ngày tự nhắc “Làm việc, làm việc để chiến thắng thời gian và bóng tối”. Với tình yêu đã mất, chỉ là niềm thương xót. Với xã hội, là một dự cảm buồn “Phố ngoài kia ngột ngạt những toa tàu”.Có thể nói, những bài thơ hay nhất của Lưu Quang Vũ ra đời trong thời lạc loài, đặc biệt là 1971-1972. Cây giờ không chỉ tỏa hương, cây đã hóa nên trầm. Chưa bao giờ mà cảm thức về đời sống và tình yêu lại quyện chặt trong thơ anh đến thế. Ngày trong quân ngũ, có những đôi mắt soi vào trang viết của anh. Ngày rơi xuống đáy của nỗi buồn, có những ánh nhìn rọi vào tình yêu của anh. “Cửa sổ” của anh, “mưa” của anh, “làn sương” của anh hết thảy đã biến màu, tan nát. Chỉ còn sừng sững núi đá. Khi anh đứng giữa dòng đời, mưa đã không còn mơ hồ mà tàn nhẫn từng cơn[18]. Những bài thơ thời lạc loài đã âm thầm kết thành một dòng mưa dài chứa chất một tiếng nói bất tận về nỗi đau. Là nỗi đau xác thực mà anh nếm trải. Những nỗi đau đến từ đâu?Đó là nỗi đau từ chiến tranh. Có thể nói, Lưu Quang Vũ là nhà văn miền Bắc nói lên “nỗi buồn chiến tranh” sớm hơn tất cả. Nhiều bài thơ dài đầy chất tự sự của anh đã khắc họa rõ rành một khuôn mặt chiến tranh tàn khốc[19]. Từ trước đến sau, hình ảnh người lính trong trang viết của anh vẫn là hình ảnh đẹp, nhưng cái hào khí của chiến tranh đã mất đi rồi. Chỉ còn phơi ra một thực tại kinh hoàng[20]. Mơ mộng mà luôn quan tâm đến những vấn đề xã hội, Lưu Quang Vũ là nhà văn dấn thân, bởi cách nhìn và tiếng nói của anh một thời khác với mọi người. Thời sự in dấu trong nhật ký, trong thơ văn anh từ rất sớmHồ sơ mùa hạ 1972. Những mưu toan, những tráo trở trên trường chính trị đã đi vào thơ anh [21], cũng như vào truyện ngắn Một chuyện ở biên giới,Người đưa thư.Ngày xưa, khi mẹ kể chuyện người chết trong chiến tranh, Lưu Quang Vũ không chịu nổi, phải chạy ra ngoài[22], giờ đây, cái bạo tàn của chiến tranh dội vào anh, làm anh choáng váng. Anh tái hiện lại một Khâm Thiên tan hoang trong câu hỏi day dứt vì sao và nỗi ám ảnh không rời đau nhói[23]. Chiến tranh tất yếu sẽ dẫn đến hành động sát nhân. Nhưng ai sẽ chết? Từ năm 1968, anh đã ý thức về bi kịch của cuộc chiến tranh Nam Bắc [24] và ngày càng rõ[25]. Những ngày trong cái lò lửa hủy diệt ấy, chỉ có người chiến binh mới biết mình đã trải qua những gì[26] và cái đọng lại nơi họ là lòng ăn năn không dứt“ các anh ơi, đừng trách chúng tôi/ các bà mạ, tha thứ chúng tôi/ chúng tôi chẳng thể làm khác được”Những đứa trẻ buồn. Chiến tranh như vậy là một “quá khứ nặng nề” cần phải quên đi, vì mỗi vinh danh là một lần nhắc lại nỗi đau họ từng nếm trải, là sống lại những cơn mộng dữ đẫm máu người[27].Đó còn là nỗi đau từ những suy tư về đất nước. Lưu Quang Vũ có những bài thơ dài như cơn mưa tự nghìn xưa đổ về nhắc lại hành trình dân tộc[28]. Trong Đất nước đàn bầu, nhân vật tôi ở đây trò chuyện với ai? Có lúc người đàn ông Lạc Việt da vàng nói với toàn nhân loại. Có lúc đứa cháu bé nhỏ nói với người bà đã khuất. Có lúc chàng trai nói với người yêu… Tuyệt tác này là kết tinh cao nhất của khả năng chạm khắc, hòa âm và biểu cảm nơi Lưu Quang Vũ, như hồn nước đã nhập vào anh “Tôi nhận hết, tôi là người tiếp nối/ Là dĩ vãng nhưng chẳng là bóng tối/ Nước mắt tôi ướt đẫm những dây đàn”. Nhưng rõ ràng thay, hồn nước không chỉ là lịch sử, văn hóa, mà còn là khí thiêng của tự nhiên “Quả bầu khô là tâm sự của vườn/ Mặt đàn gỗ là của rừng xanh thẳm/ Điệu bát ngát là của đồng của đất/ Lời vụng về là tha thiết lòng tôi”. Người nghệ sĩ độc đáo Lưu Quang Vũ khiêm nhường trong dào dạt yêu thương và gắn bó với cộng đồng “Hồn dân tộc dạy ta làm thi sĩ/ Quá khứ nhiều mà ta chẳng già nua”[29]. Quá khứ ấy được dệt nên bởi những con người vô danh siêng năng làm lụng Người cùng tôi. Quá khứ ấy là một kết tinh tự nhiên qua hàng ngàn năm lịch sử, có khi hôm nay cho ta còn được niềm hy vọng. Từ đó, “Những câu thơ âm thầm/ Muốn nói hết sự thực/ Về đất nước của mình”[30]. Sự thực nào về đất nước? - Ly tán, hận thù, mê cuồng học thuyết? Như một số nhà tư tưởng phương Tây từng nói về nền văn minh lạc lối, Lưu Quang Vũ kêu gọi sự thức tỉnh để trở về. Anh nói đến một ngày đoàn viên không phân ngôi thứ, bờ ranh[31]. Một ước mơ đau đáu được nói thành lời “cái làng mới ta xây/ ở đó mọi người có quyền nói lên tất cả/ ở đó không ai làm phiền đến một con dế nhỏ” Tìm về. Dù hiểu là thời hậu chiến, mọi điều không đơn giản “biển bao la sau trận mưa dài/ sắp tới là những ngày khónhất”, nhưng nhà thơ hy vọng “những người tốt không được quyền vô dụng” và mạnh mẽ khuyến cáo “hãy im đi lời bịp bợm dối lừa/ lũ nước ngoài xảo quyệt cút ngay ra/ máu con người không phải thứ bán mua/ cái bánh vẽ không no lòng ai được/ bài học lớn của một thời đau xót/ trên hận thù nóng bỏng tàn tro”[32].Sự thực nào nữa về đất nước? Những điều trông thấy nhói lòng anh đói nghèo, trì trệ, những kiếp đời nhọc nhằn…[33]. Anh chán ngán những trang viết “Như phường bát âm thánh thót …/ chạy theo những biển hàng ngắn ngủi/ Những khuôn phép những trang in những hư danh một buổi”[34]. Anh đau đớn trước sự tàn lụi, tha hóa của con người[35].Anh kinh hoàng trước cuộc sống mọi giá trị đảo lộn[36]. Anh nhấn mạnh vai trò “người báo hiệu” trong dòng lịch sử[37]. Anh kêu gọi sự thức tỉnh để đổi thay “Những điều hôm qua tưởng tuyệt vời tốt đẹp/ Đến nay thành không đủ nữa rồi”.Anh muốn thơ dấn mình hành động“Chúng ta đi mở những cánh cửa/ Chúng ta suốt đời đi mở những cánh cửa”[38]. Như vậy, cùng với “nỗi buồn chiến tranh”, cảm hứng thế sự và đời tư cũng xuất hiện sớm trong tác phẩm Lưu Quang Vũ, so với các tác giả cùng thời. Bên cạnh thơ ca, một số truyện ngắn của anh[39], bằng cách viết rất nhẹ và thoáng, đã chạm đến những vấn đề của con người và xã hội mà hôm nay chúng ta phải đối mặt như là căn bệnh trầm kha lối giáo dục gò ép phi tự nhiên vì sĩ diện hão Nhà thơ; hiện tượng người đóng vai, rồi vĩnh viễn bị giam cầm trong lốt ấy Người kép đóng hổ; người trí thức đọc nhiều, nói hay mà ruồng rẫy vợ và vô cảm với con Con anh Mậu; người lính tha hóa trong hòa bình Người bạn cũ, Những người bạn; kẻ khôn lỏi, không có chuyên môn, thường khinh bạc, lượn lờ trong công việc và tỏ ra cao đạo, hoài nghi Anh Y; người mơ mộng, luôn muốn mang đến cái mới cho thế giới này nhưng tàn lụi vì hoàn cảnh Anh Thình; người thành thực, có khát vọng cao cả, có tài năng, nhưng “cô đơn vì không được người đời hiểu” Mùa hè đang đến... Truyện ngắn Lưu Quang Vũ thường phác ra những tình huống và những tính cách và dừng lại ở những cái kết lửng lơ. Từ khá sớm, Lưu Quang Vũ đã nhấn mạnh tầm quan trọng của cơ chế và pháp luật[40]. Phong cách và ý tưởng này sẽ được phát triển rõ ràng và mạnh mẽ hơn trong chỉ suy tư về dân tộc mình, Lưu Quang Vũ còn nói đến Trung Hoa trong bài thơ tự do với những nét khắc gọn, sâu, một Trung Hoa nghịch lý đầy ám ảnh. “Sáng suốt và tối tăm/ Uyên thâm và nhẹ dạ/ Cái người Tàu kỳ lạ/ Ngồi dầm củ cải giữa đêm khuya…” Ở đấy, ánh sáng trong anh nói rằng văn hóa và chính trị là khác nhau, nhân dân và triều đại có khi cách biệt. Từ đấy, anh đã vượt qua những hận thù quá khứ giữa hai dân tộc, nhưng anh băn khoăn về một biến động lở trời long đất “Dưới liễu xanh, lũ quỷ đổi thay màu/ Tiếng chiêng trống, tiếng loa gào thét/ Chín trăm triệu người ồn ào mà nín lặng/ Trung Hoa muốn gì/Nhân dân đi về đâu?”. Những vần thơ này ra đời năm 1974; với cái nhìn thấu suốt vấn đề, anh dẫn lại Tư Mã Thiên, lời cảnh báo xuyên qua trùng trùng năm tháng “Hồn bạo chúa nghiến răng trong bụi cát/ Mọi ngai vàng, theo lửa hóa tro than…” Trung Hoa[41].Mưa, kết tinh của Đất và Trời, của Khí và Nước, như người ta yêu nhauYêu thương là thiên tính của Lưu Quang Vũ, ngay cả khi anh cất lời phê phán xã hội hay kể lể về nỗi buồn trong trang viết của mình. Những khuôn mặt nữ làm anh xúc động, dù thoáng chốc hay lâu dài, cũng đều là nguồn sống của thơ anh. Lưu Quang Vũ có những duyên tình đẹp, tất cả đã trở thành vĩnh cửu nhờ thơ ca. Anh đã gặp được những người nữ thấu hiểu anh, lắng nghe anh, cả cảm xúc sáng tạo lẫn những trầm tư đời sống. Tình yêu của Lưu Quang Vũ chưa bao giờ thu lại trong vũ trụ kỳ ảo của hai người, tình yêu ấy cứ xao xác “nghĩ về đất nước nghĩ về em”[42] và điều đặc biệt nữa là không nhuốm mùi thân xác như lẽ thông thường. Tình yêu với anh, dù có những cung bậc khác nhau, nhưng luôn trong trẻo vì nó bắt nguồn từ một tương thông tinh thần bạn bè tri kỷ hơn là sự đam mê trai gái bình thường. Tuổi mười lăm mười tám, những rộn ràng của trái tim thơ dại đã in vào trang viết Lưu Quang Vũ những vần thơ đẹp. Có những bài thơ vui mà kỹ thuật và ý tứ già dặn đến ngạc nhiên[43]. Em thoáng qua và đất trời tràn ngập, nhưng từ đó đã len vào những lo âu thấp thỏm[44]. Rồi nỗi đau đầu đời của duyên tình đổ vỡ đã đến, ướp vào thơ anh hương vị cay đắng[45]. Nhưng khắc khoải nhất là khi người ta bị hút vào nhau như tri âm, tri kỷ “Như hai kẻ lạc loài nay nhận ra nhau” mà tuyệt vọng vì không thể. Vẻ đẹp của một tình yêu không toại lại càng lung linh và những dòng thơ lại càng ám ảnh “hai ta hãy là giấc mộng của nhau thôi”[46]. Những gặp gỡ thoáng chốc, cũng làm người thơ sững sờ xao xuyến[47]. Cuối cùng một tình yêu lớn, viên mãn, trọn mười lăm năm đã là bệ phóng cho tài năng Lưu Quang Vũ. Tình yêu ấy đã làm phục sinh con người “Có em, anh hiểu lại cuộc đời/ Có em, anh bắt đầu tất cả”; “Anh lại có sự tươi bền của đất. Nói với thời gian bằng sắc cỏ xanh rờn”[48]; Tình yêu mang lại bình yên, cảm giác được nương tựa, chở che[49]. Trong niềm vui mừng và biết ơn ấy, có một ước nguyện đến nao lòng ít thấy ở người đàn ông “Muốn trao em gương mặt đến tâm hồn/ Đều trong trắng, tràn đầy, thuần khiết nhất”. Cómột tôn vinh đặc biệt người nữ được yêu trở nên lớn như đất trời “Em như đất của con người”,“Trời rộng của anh ơi” và là người thầy khai sáng[50]. Lạ thay, ngay cả trong những thời khắc hạnh phúc nhất, cảm giác về bất trắc luôn đến giữa những dòng thơ Lưu Quang Vũ và sự dự báo ngày một rõ ràng hơn[51].Lưu Quang Vũ không thi hóa tình yêu, anh nói cả những thói đời trần tục, và nỗi khổ từng ngày len vào hạnh phúc[52], nhưng anh yêu thiết tha cái tâm hồn đồng điệu của người bạn tình ấy, cái dáng vẻ thân ái ấy. Yêu “cái cùng khổ cùng vui ấy”. Trong mắt anh, người tình và người bạn đời vừa có cái thăm thẳm của bầu trời, vừa có cái nhỏ nhoi cụ thể thân quen của mỗi ngày nhìn thấy. Cảm giác về khoảng trống người rời đi và cảm giác ngóng đợi người trở về đã làm nên nhiều trang thơ tình yêu mang dáng vẻ một tấm lụa đơn sơ mà màu sắc cứ lấp lánh biến ảo theo từng khoảnh khắc Em vắng đó là thời gian mà chàng thường ở nhà và nàng thường ra đi, đểsóng và bờ hoán đổi vị trí cho nhau trong thơ Xuân Quỳnh Sóng.Thơ Lưu Quang Vũ tràn đầy chi tiết, nhưng là chi tiết được liên kết bởi mạch nền tự sự nội tâm nên khi mỗi khi câu thơ tràn bờ thì thơ anh ám ảnh chúng ta. Vũ Quần Phương và nhiều người gọi anh là hồn thơ “đắm đuối”. Tôi nghĩ sắc thái ấy có lẽ chỉ dành cho thơ tình Lưu Quang Vũ những giòng mưa xói đất trắng trời, trút hết cơn bão lòng của chia xa, của nhận ra nhau mà không đến được. Nhưng trên toàn thể, thơ Lưu Quang Vũ là nhịp đập dào dạt miên man của đời trong mọi dáng vẻ và trong mọi sinh thể tự nhiên nó như tiếng rì rào của lá, tiếng trầm trầm của mưa, tiếng rộn rã của người… mà anh bắt được. Tần số của đời vô biên thì tần số của thơ anh không dừng lại. Chưa bao giờ nhân hóa tự nhiên hay quy chiếu mọi cái theo lăng kính của mình, Lưu Quang Vũ là người có tâm hồn chan hòa rộng rãi. Anh luôn tìm thấy những nhịp cầu ở muôn nơi để “Nối hạt cát với ngôi sao/ Bánh ăn và giấc mộng/ Đưa tôi tới những bến bờ chưa tới được/ Vượt khỏi mình, tôi nhập với trăm phương/ Nói lời riêng mà thấu triệu tâm hồn”[53].Rất nhất quán trong quan niệm về nghệ thuật, những xác tín trước sau của Lưu Quang Vũ có thể tìm thấy trong thơ, truyện ngắn và kịch, có khi là những tuyên ngôn trực tiếp[54], có khi là những mạch ngầm. Dạt dào cảm xúc và hình ảnh nhưng cũng tràn đầy biểu tượng, chi chít những tự sự riêng chung nhưng cũng ẩn nén nhiều trầm tư văn hóa, nhiều bài thơ của Lưu Quang Vũ được cấu trúc theo một logic khác, làm thành mê cung nội tâm trong vọng âm của ngoại cảnh[55]. Đọc thơ Lưu Quang Vũ thuở ban đầu, Hoài Thanh đã nhận ra là thơ anh đôi khi có nhiều đứt gãy[56]. Theo thiển ý, đó là một phong cách, nó như lớp lớp sóng dồn của một trái tim yêu thương nồng cháy, bật ra thành dòng ngôn ngữ chồng chất dung nham. Đất nước đàn bầu và Bầy ong trong đêm sâu là những bài tiêu biểu của loại logic khác này. Nó đòi hỏi người ta phải đọc rất lâu mà chưa hẳn đã lần ra hết ý thời chinh phục. Những cơn mưa xối xả trắng trời hậu chiếnNếu Phú Thọ mang đến cho Lưu Quang Vũ ngôi nhà bình an của tự nhiên thì Hà Nội đưa anh vào thế giới của văn hóa, với những sinh hoạt thị dân, trong đó không gian nhà hát có một vai trò không nhỏ. Nhật ký của anh cho thấy trong một quãng đời ngắn ngủi, Lưu Quang Vũ sống gấp nhiều lần người khác ở một nhịp điệu suy tưởng và sinh hoạt dồn nén và đa dạng. Một ngày trôi qua không làm được gì, không viết được dòng chữ nào, đối với anh là có lỗi. Tuổi mười lăm anh đã hình thành quan niệm “Đời người ta tốt đẹp không phải là vì sống nhiều năm mà là làm nhiều việc”[57]. Những đêm theo cha vào nhà hát, Lưu Quang Vũ đã bước vào thế giới của sân khấu, không chỉ như một khán giả[58]. Năm 1963, Lưu Quang Vũ đã thử viết một kịch bản ngắnTrên sân ga, vở kịch đã có những nét của phong cách kịch Lưu Quang Vũ sau này ít nhân vật; không gian, tình huống quan trọng hơn xung đột; cái kết lửng lơ cho niềm hy vọng; điểm nhấn là vẻ đẹp của những cái thoáng qua, một lần thành mãi mãi; không khí buồn man mác và cảm thức về mùa rất rõ. Năm 1980, Lưu Quang Vũ có bài thơ Em có nghe, dự báo một chặng mới của đời mình. Đó là chặng đời huy hoàng với kịch và những bài thơ ấm áp của một tài năng được đón nhận dưới ánh mặt nền tảng tinh thần là tôn vinh những điều tự nhiên, sự hài hòa và ngợi ca cái đẹp, Lưu Quang Vũ không mặn mà lắm với xung đột và không say mê những tính cách quá phức tạp. Trong khi phê phán trực diện những hiện tượng tiêu cực trong xã hội Việt Nam thời hậu chiến, kịch Lưu Quang Vũ thổi vào lòng người xem một niềm hy vọng về khả năng biến cải môi trường của con người. Được xây dựng trên những không gian gọn, những tình huống nhanh, những nhân vật không quá ác, thế mạnh của kịch Lưu Quang Vũ là chủ đề, ngôn ngữ đối thoại, chất thơ và sự hòa quyện giữa tính xã hội và tính văn chủ đề của kịch Lưu Quang Vũ là những gì? Là hệ quả của cơ chế bao cấp Tôi và chúng ta, Nếu anh không đốt lửa; là bi kịch của sự chắp vá, kết hợp phi tự nhiên, là độ chênh giữa lý tưởng/ lý thuyết và thực tại/ hiện thực, là sự phân ly giữa tâm và thân, là sự đối lập giữa duy tâm và duy vật Hồn Trương Ba da hàng thịt[59]; là sự thất bại về ảo tưởng tạo ra những con người máy theo ý mình Bông cúc xanh trên đầm lầy; là quyền làm người Quyền được hạnh phúc; là nạn cường hào ở nông thôn và hành động của người lính trẻ Lời thề thứ chín; là những oan sai đau đớn từ lỗ hổng trong quản lý xã hội Trái tim trong trắng; là nạn mua bán đề thi trong nhà trường, chạy theo thành tích Mùa hạ cuối cùng, Bệnh sĩ; là bước vấp của những người trẻ khi mới vào đời Tin ở hoa hồng; là niềm tin vào những giá trị thiêng liêng Điều không thể mất; là chọn lựa sáng suốt của những nhân vật lịch sử Ngọc Hân công chúa;… Quả thật, đó là những chủ đề có một tầm vóc lớn, kết tinh từ những suy tư dài về đất nước, dân tộc, con người, của Lưu Quang Vũ qua bao năm tháng, chúng góp phần lay tỉnh chúng ta, và dư vang của chúng sẽ còn lại rất ngữ đối thoại trong kịch Lưu Quang Vũ cực kỳ đa dạng nghiêm trang, xúc động, hài hước, châm biếm, cay đắng… gắn kết rất tự nhiên với từng vai nhân vật. Người lao động thì nói lên khát vọng bằng những cách diễn đạt mang tính hình tượng cụ thể, người lãnh đạo thì đúc kết hiện trạng bằng những lời súc tích, mang tính xác quyết. Đặc biệt, ở đấy tác giả để cho nhân vật quần chúng đối thoại cùng những nhân vật quan chức trong những tư thế rất là bình thơ tràn ngập trong kịch Lưu Quang Vũ[60], từ nhan đề cho đến không khí lạc quan, những nhân vật không thôi hy vọng và các quan hệ tình cảm đẹp đẽ. Chính yếu tố này đã làm cho các vở kịch của Lưu Quang Vũ, dù chuyển tải những thông điệp lớn về xã hội và con người, vẫn không tạo nên cảm giác nặng nề, gay gắt trong cảm hứng phê phán như nhiều tác phẩm đương thời. Cực kỳ nhạy bén với những bất ổn trong xã hội nhưng lại có một niềm tin chất ngất vào con người, bút pháp Lưu Quang Vũ thiên về xu hướng lãng mạn, nó lay tỉnh và thổi vào công chúng một ý thức công dân mạnh mẽ, một tâm thế tích cực trong mọi tình huống, một hy vọng vào tương lai và lẽ đời tốt Lưu Quang Vũ mang đến những thông điệp xã hội lớn, góp phần mở đầu cho một thời kỳ mới trong văn học Việt Nam. Luôn đứng giữa dòng, những tác phẩm của anh mang tính thời sự cao. Được xây dựng theo nguyên tắc thông tục, tính thời sự này dễ dàng nhận được sự cộng hưởng của công chúng và gây được hiệu ứng tức thì trong đời sống thực tiễn. Nhưng kịch Lưu Quang Vũ còn có một tầng vỉa khác, sâu xa hơn, đó là những thông điệp văn hóa. Tiếp tục thơ ca, anh tra vấn về tình thế của đất nước, về giá trị của cộng đồng, về lẽ sống của cá nhân, với những suy tư trong chiều kích của dân tộc và của nhân bản chất là tự nhiên. Mưa Lưu Quang Vũ, từ kết tinh tự nhiên của riêng anh, đã âm thầm, rồi bùng vỡ, tưới tắm một khoảng đời của văn học Việt. Những dòng thơ văn của Lưu Quang Vũ miên man miên man trong nỗi đau trộn lẫn niềm hy vọng về một cõi thế an hòa, cũng như mưa, dòng nối tiếp dòng, từ cao rơi xuống thấm nhuần trong đất. Dòng mưa Lưu Quang Vũ lắm khi buồn bã nhưng đó là nỗi buồn của sự tỉnh thức, nó có khả năng giúp chúng ta nhận ra sớm những điều phản lại con người, cũng như mưa thường mang lại những âm trầm nhưng mưa đã gội rửa đất trời, nuôi cây cối xanh tươi, giúp tâm hồn con người lắng mưa Lưu Quang Vũ đã mang lại cái nguồn ánh sáng của lẽ tự nhiên, của một vẻ đẹp tinh thần mà dân tộc Việt hàng ngàn năm dày công nuôi dưỡng, vậy mà có lúc dòng mưa ấy phải âm thầm, giấu giếm và sau đó bị xem như một lầm lỗi cần được bao dung. Nhưng phải chăng rồi cái tự nhiên sẽ phải trở về? Phải chăng sự có mặt của dòng mưa Lưu Quang Vũ nói với chúng ta là trong văn học Việt bao giờ cũng có những ngoại lệ, bao giờ cũng có tiếng nói lẻ loi tách khỏi bầy đàn? Và bầy đàn không phải bao giờ cũng đúng. Và cái tôi chính trị, cái tôi xã hội chỉ là một phần rất nhỏ trong mỗi người. Và đừng xem thường trực giác của người nghệ Quang Vũ là một trong số ít những nghệ sĩ Việt có khả năng vượt thoát và khả năng tiên cảm trong một hoàn cảnh xã hội đặc thù. Có thể nói, qua thơ, truyện ngắn và kịch, Lưu Quang Vũ đã đi đến cùng trong việc thực hiện tâm nguyện và quan niệm của một người nghệ sĩ dấn thân. Di sản mà Lưu Quang Vũ để lại cho chúng ta hôm nay cần được tiếp nhận và quảng bá một cách rộng rãi hơn. Kịch của anh đã bước ra thế giới và tạo được tiếng vang[61], nhưng còn thơ của anh? Tôi nghĩ, nếu được chuyển ngữ, chắc chắn thơ Lưu Quang Vũ sẽ góp vào ngôi nhà chung của nhân loại một nét đẹp mới đến từ xứ sở hình chữ S “bên bờ biển bão”[62].KỊCH BẢN SÂN KHẤU CỦA LƯU QUANG VŨKịch Dài1. Đôi bạn quê hương 19662. Sống mãi tuổi 17 19793. về đâu 19804. Mùa hạ cuối cùng 19815. Cô gái đội mũ nồi xám 19816. Người con gái trở về Trời xanh trên mái phố 19817. Những ngày đang sống 19818. Thủ phạm là ai? 19829. Cây ngọc lan của Huyền 198210. Nữ ký giả 198311. Dạ khúc tình yêu 198312. Nàng Sita 198113. Ngôi sao màu lá xanh Giòng máu trắng 198314. Hẹn ngày trở lại 198415. Nguồn sáng trong đời 198416. Bên sông Thu Bồn 198417. Tôi và chúng ta 198418. Người trong cõi nhớ 198219. Vách đá nóng bỏng 198320. Đường bay 198421. Hoa xuyến chi 198222. Hồn Trương Ba, da hàng thịt 198423. Người tốt nhà số 5 198424. Ngọc Hân công chúa 198425. Lời nói dối cuối cùng Cuội và Bờm 198526. Đất sống của người 198527. Vi khuẩn Han-Xen Hạnh phúc của người bất hạnh 198528. Đôi dòng sữa mẹ Hai giọt máu 198529. Ông vua hóa hổ 198530. Khoảnh khắc và vô tận 198631. Tin ở hoa hồng 198632. Nếu anh không đốt lửa 198633. Hoa cúc xanh trên đầm lầy34. Muối mặn của đời em35. Đam San36. Chết cho điều chưa có37. Quyền được hạnh phúc 198738. Đôi đũa Kim Giao39. Ông không phải bố tôi 198840. Linh hồn của đá41. Bênh sĩ 198842. Lời thề thứ chín43. Trái tim trong trắng Vụ án hai ngàn ngày 198844. Điều không thể mất 198845. Người bạn già 198446. Chim Sâm Cầm không chết 1988Kịch Ngắn47. Juliet không trẻ mãi48. Sống giả chết giả49. Con tò he50. Tẩy, bút chì và thước kẻ51. Ngọn gió vô hình52. Đoàn thanh tra tới53. Câu chuyện chiều cuối nămChú thích[1] Jean Chevalier - Alain Gheerbrant Từ điển biểu tượng văn hóa thế giới, Nhiều người dịch. Trường Viết văn Nguyễn Du & Nxb. Đà Nẵng, 1997, “Thôn Chu Hưng trăng sao rơi đầy giếng/ Nằm giữa bốn bề rừng rậm nứa lao xao/ Đường ven suối quả vả vàng chín rụng/ Cọ xanh rờn lấp loáng nước sông Thao”.[3] “Tôi đã có biển, có sông, nhưng con suối nhỏ vẫn là nơi yêu quý nhất” Lưu Quang Vũ Di cảo Lưu Quang Vũ, Lưu Khánh Thơ tuyển soạn. Nxb. Trẻ, 2018, Lưu Quang Vũ, Bằng Việt Hương cây - Bếp lửa, Nxb. Văn học, H., 1968.[5]Áo, Thôn Chu Hưng, Phố Huyện,Mùa xuân lên núi, Phố ta, Lá bưởi, lá chanh, Mùa xoài chín…[6]Gửi tới các anh, Phủ Lý tháng Hai, Đêm hành quân, Những bông hoa không chết…[7] Lưu Quang Vũ Di cảo, Sđd., những lúc, Những chữ…, Tôi chẳng muốn kỷ niệm về tôi là một điệu hát buồn, Giấc mộng đêm, Nơi tận cùng, Những ngọn nến...[9] Nhật ký 29-5-1963 Lưu Quang Vũ Di cảo, Sđd., “lòng vẫn cứ buồn, nhìn lại lớp thấy chán quá!” Lưu Quang Vũ Di cảo, Sđd., Lưu Quang Vũ Di cảo, Sđd., “mình không thể gò bó, nhất là phải giả dối và uốn mình nữa. Không! Tâm hồn mình không cho phép thế, thơ văn mình không cho phép thế” Lưu Quang Vũ Di cảo, Sđd., Quang Vũ Di cảo, Sđd., ký 1964, 4-4 Lưu Quang Vũ Di cảo, Sđd., “Ta đã đau khổ vô cùng vì những trò của người đời”; “Ta thật là lạ và khác mọi người, chỉ vì một việc nhỏ cũng đủ làm cho ta đau đớn ghê gớm và chỉ vì một màu xanh của luống rau cũng có thể làm cho ta vui suốt cả ngày trời” Lưu Quang Vũ Di cảo, Sđd., tr. 85, 86.[16] “Đừng để những chuyện đốn mạt của phố phường Hà Nội che lấp tâm hồn mày đi” Lưu Quang Vũ Di cảo, Sđd., Vũ Thị Khánh “Lưu Quang Vũ, cuộc đời và năm tháng”, trong Lưu Khánh Thơ biên soạn Xuân Quỳnh – Lưu Quang Vũ…, Sđd., lớn lên cửa sổ thay màu …/ Giữa chiến tranh hiểu đời thực hơn nhiều/ Rách tan cả những làn sương đẹp phủ/ Chỉ còn lại nỗi buồn trơ núi đá/ Điều em tin là nhảm nhí mà thôi Gửi một người bạn gái. Lưu Quang Vũ Gió và tình yêu thổi trên đất nước tôi, Nhã Nam & Nxb. Hội Nhà văn, H., 2010, vội một đêm 1972, Em, Khâm Thiên, Cơn bão, Những đứa trẻ buồn,...[20] “thời bạo tàn lửa cháy khắp nơi/ những thây người gục ngã/ những nhịp cầu sụp đổ/những toa tàu rỗng không …/ thù hận mênh mông mặt đất bùn lầy” Em. Lưu Quang Vũ Di cảo, Sđd., tr. 247.[21] “khi người ta mặc cả máu người/ thay tình nghĩa như thay áo lót” Em I. Lưu Quang Vũ Di cảo, Sđd., tr. 278-282.[22] Lưu Quang Vũ Di cảo, Sđd., “đêm qua tôi đã chết/ với hàng ngàn mạng người/ từ than bụi tôi hiện hình trở lại/ mang đau thương đến trọn cuộc đời…Khâm Thiên. Lưu Quang Vũ Di cảo, Sđd., “Bạn cùng làng mỗi đứa một phương/ Kẻ lính ngụy, người thành quân giải phóng” Mùa xoài chín. Lưu Quang Vũ Di cảo, Sđd., “một bên là con trai Thanh Hóa, Thái Bình/ một bên là con những bà mẹ Thừa Thiên, Phan Thiết/ những sinh viên Sài Gòn/ những sĩ quan Đà Lạt/ những đội quân mang tên dã thú/ những tiểu đoàn không còn sót một ai/ những mô đất con đổi bằng mạng trăm người” Cơn bão. Lưu Quang Vũ Di cảo, Sđd., tr. 332.[26] “heo may cỏ lạnh rừng chiều/ ngàn lau rụng trắng/ những đứa trẻ buồn ướt lạnh/ đường dài mặt trận nối nhau đi …/ lòng chỉ muốn yêu thương/ mà cứ phải suốt đời căm giận”; “bên kia đồi gianh khét lẹt/ quân thù cháy giữa vòng vây/ mấy gã tù binh ngồi khóc/ run run những cánh tay gầy”; “nỗi buồn trĩu nặng/ dâng lên như đá trên mồ” Những đứa trẻ buồn. Lưu Quang Vũ Di cảo, Sđd., tr. 334-337.[27] “hãy quên chúng tôi đi/ để chúng tôi được yên lặng trở về/ để chúng tôi được hóa thành bụi đất/ thành mưa rào trên xứ sở yêu thương” Cơn bão. Lưu Quang Vũ Di cảo, Sđd., tr. 333.[28]Đất nước đàn bầu, Bài ca trên bán đảo, Sông Hồng, Sông Hồng - hồi ức của một nghĩa binh già, Sông Hồng - năm mẹ sinh em, Sông Hồng - lời từ giã của Trung đoàn Thủ đô,…[29]Đất nước đàn bầu. Lưu Quang Vũ Mây trắng của đời tôi,Sđd., tr. 35-36.[30]Liên tưởng tháng Hai. Lưu Quang Vũ Bầy ong trong đêm sâu, Sđd., “cùng làng chẳng nhận ra nhau/ thờ những vị thần xứ khác/ nghe lời kẻ ác/ súng đạn người bắn thịt xương ta/ đào huyệt hận thù/ chia miền cắt đất/ tin những chữ không hồn trong sách/ tìm kiếm mãi đâu xa/ nào hay mình có một làng quê”; “hôm nay tất cả hãy về/ lối cũ bờ đê/ những mắt bàng hoàng sau kính trắng/ những binh lính áo quần vằn vện/ những tướng già tóc bạc/ những kẻ lãng du những hồn uất hận/ anh em ruột thịt cầm tay/ lạy mẹ lạy thầy/ chúng con hư để thầy mẹ khổ/ từ nay chẳng tham lam mê muội nữa/ súng đạn người ném trả/ oán thùđổ xuống ao sâu”. Lưu Quang Vũ Di cảo, Sđd., tr. 350, 351.[32]Những đám mây ban sớm. Lưu Quang Vũ Di cảo, Sđd., tr. 357, 358.[33]Ngã tư tháng Chạp, Những tuổi thơ, Ghi vội một đêm1972,Viết lại một bài thơ Hà Nội, Những người bạn khuân vác, Việt Nam ơi. Lưu Quang Vũ Bầy ong trong đêm sâu,Sđd., tr. 19-20, 24-25, 26-27, 28-31, 90-92.[34]Nói với mình và các bạn. Lưu Quang Vũ Gió và tình yêu thổi trên đất nước tôi, Sđd., 104.[35] “Nhà văn xưa tôi yêu mến mê say/ Nay lão già được chính quyền sủng ái/Lưng còng xuống quên cả lời mình nói/Phản bội những điều trong cuốn sách thiêng liêng” Hoa Tigôn. Lưu Quang Vũ Gió và tình yêu thổi trên đất nước tôi, Sđd., “Mọi chuyện thiêng liêng thành nhảm nhí/ Khắp nơi trí trá lọc lừa nhau” Đêm đông chí, uống rượu với bác Lâm và bác Khánh, nói về những cuộc chia tay thời loạn. Lưu Quang Vũ Gió và tình yêu thổi trên đất nước tôi, Sđd.,tr. 134.[37]Người báo hiệu. Lưu Quang Vũ Di cảo, Sđd., 257.[38]Liên tưởng tháng Hai. Lưu Quang Vũ Bầy ong trong đêm sâu,Sđd., Lưu Quang Vũ 15 truyện ngắn, Lưu Quang Hiệp sưu tầm, thực hiện. Nxb. Hội Nhà văn, H., 1994.[40] “Cả một thế hệ nhiệt thành, cả một dân tộc nhiệt thành, như sóng biển dâng lên ào ạt. Nhưng sau đó khi sự nghiệp đã thành đạt, để đừng xảy ra những hỗn loạn lại là việc của cơ chế. Phải có pháp luật, đúng thế, phải có pháp luật nghiêm minh…” Những người bạn. Lưu Quang Vũ 15 truyện ngắn, Sđd., Lưu Quang Vũ Mây trắng của đời tôi,Sđd., tr. 56.[42]Mùa xuân lên núi, Chiều, Vườn trong phố, Em I, Cho Quỳnh những ngày xa.[43]Bài thơ khó hiểu về em, Chiều,Vườn trong phố.[44]Anh chỉ sợ rồi trời sẽ mưa.[45]Từ biệt, Anh chẳng còn gì nữa…, Ngã tư tháng Chạp.[46] Qua những bài thơ Gửi Hiền mùa đông, Thơ tình viết về một người đàn bà không có tên I, II, III; Vẫn thơ tình viết về một người đàn bà không có tên; Không đề; Lá thu; Quả dưa vàng; Gửi; Em - tình yêu những năm đau xót và hy vọng…[47] Trong những bài thơ Ngọn lửa đen, Dù cỏ lãng quên, Phút em đến.[48]Chiều chuyển gió và Nửa đêm nỗi nhớ. Lưu Quang Vũ Mây trắng của đời tôi, Sđd., 48.[49]Và anh tồn tại. Lưu Quang Vũ Mây trắng của đời tôi, Sđd., “Em dạy anh cái nhìn thật của đời”, “Em dạy cho anh biết mơ ước biết tin” “Em trả lại cho anh hơi thở, dáng hình … Em giải thoát cho anh khỏi cô đơn lầm lỗi” Những ngày chưa có em….Lưu Quang Vũ Bầy ong trong đêm sâu,Sđd., tr. 100-101.[51] “Phút cuối cùngtay vẫn ở trong tay/ Ta đã có những ngày vui sướng nhất/ Đã uống cả men nồng và rượu chát/Đã đi qua cùng tận của con đường/ Sau vô biên dẫu chỉ có vô biên Buồm đã tới và lúa đồng đã gặt” Bài hát ấy vẫn còn là dang dở…. Lưu Quang Vũ Mây trắng của đời tôi, Sđd., Qua Nhà chật, Những ngày hè cuối, Một bài thơ.[53] Lưu Quang Vũ Mây trắng của đời tôi, Sđd., “Mọi người quanh ta mang nỗi khổ oằn vai/ Ngực đất nước tai ương xé rách/ Ta viết mãi những điều vô ích…/ Tôi không muốn viết những lời như thế …/ Tôi viết những bài thơ chống lại chính tôi/ Chống lại bóng đêm trì trệ của đời …/ Thơ phải dạy ta nhìn bằng con mắt thật/ Đập vào ngực ta không cho ta cúi mặt/ Không cho ta lảng tránh/ Đập cửa mọi nhà/ Đứng ở mọi ngã ba” Nói với mình và các bạn. Lưu Quang Vũ Gió và tình yêu thổi trên đất nước tôi,Sđd., tr. 102, 103.[55]Những ngọn nến, Bài hát trong một cuốn phim cũ, Cuốn sách xếp nhầm trang, Chiều cuối, Cầu nguyện, Móng tay trên đá, Những chiếc lá rơi,Hoa cẩm chướng trong mưa.[56] Hoài Thanh “Một cây bút trẻ nhiều triển vọng”. Tạp chí Văn học, số 12, 12/1966, Lưu Quang Vũ Di cảo,Sđd., Năm 1963, trong nhật ký, anh ghi 1963 xem chèo đã thích. Xem kịch, nhận ra tình yêu và nhan sắc là hai cảm hứng lớn cho kịch Lưu Quang Vũ Di cảo,Sđd., Phạm Vĩnh Cư đã phân tích những tầng nghĩa, rất chi tiết và rất hay xem Phạm Vĩnh Cư “Lưu Quang Vũ, Bi hùng kịch và bi hài kịch”, trong Lưu Quang Vũ – Về tác gia và tác phẩm, Sđd., Lưu Quang Vũ đã nói lên điều này qua bài phỏng vấn “Chất thơ là linh hồn của kịch”, rất xác quyết và súc tích xem Lưu Quang Vũ – Về tác gia và tác phẩm, Sđd., Trương Ba, da hàng thịtdự liên hoan sân khấu Liên Xô, năm 1990, được đánh giá xuất sắc; năm 1998, diễn ở Mỹ; năm 2002 được dựng lại và công diễn ở Anh với tên "The Butcher's Skin".[62] Lưu Quang Vũ Gió và tình yêu thổi trên đất nước tôi,Sđd., MỞ ĐẦUTheo sự vận động của tiến trình văn học Việt Nam, giai đoạn văn học 1945 –1975 đã giữ một vị trí vô cùng quan trọng. Trong giai đoạn này, chúng ta nhận thấyđược sự cách tân mạnh mẽ về lối viết văn, cũng như quan điểm nghệ thuật của mỗingười nghệ sĩ. Phần lớn các tác giả thời kì này đi theo con đường văn học chínhthống với nội dung hướng đến phục vụ cách mạng, cổ vũ tinh thần đấu tranh chốnggiặc ngoại xâm. Bên cạnh đó vẫn còn một số tác giả đi theo dòng văn học phụ lưu,phản ánh hiện thực cuộc sống, đi sâu vào góc khuất con người, bề sâu đời sống nộitâm. Nếu Tố Hữu là ngọn cờ đầu tiên trong phong trào cách mạng, thơ ông được biếtđến là những lí tưởng khai sáng những con người đến với con đường cách mạng bằngtất cả nhiệt huyết của con tim; thì Lưu Quang Vũ được mọi người biết đến như một“hiện tượng” trong thời kì này. Khuynh hướng thế sự đời tư được thể hiện vô cùngsắc nét qua từng tác phẩm của ông, tạo nên một điểm nhấn đặc biệt trong giai đoạnvăn học 1945-1975. Tuy không được phổ biến như dòng văn học chính lưu – văn họcCách Mạng, song dòng văn phụ lưu mang cảm hứng thế sự đời tư lại thành côngtrong việc tạo nên một “ngã rẽ mới” cũng như làm phong phú thêm diện mạo mớicho chặng đường văn học nước DUNG1. Vài nét về tác giả Lưu Quang Cuộc đờiLưu Quang Vũ, sinh ngày 17/4/1948 tại Thiên Cơ, Hạ Hòa, Vĩnh Phú nay là PhúThọ, là con trai nhà viết kịch Lưu Quang Thuận và bà Vũ Thị Khánh. Tuổi thơ, ôngsống ở Phú Thọ cùng với cha mẹ, khi hòa bình lập lại 1954 gia đình ông mới chuyểnvề sống tại Hà nhỏ, ông đã ba lần đoạt giải văn Thành phố Hà Nội, một lần đoạt giải về 1965 đến 1970 anh nhập ngũ, phục vụ trong quân chủng Phòng không –Không quân. Đây là thời kỳ thơ Lưu Quang Vũ bắt đầu nở 1970 đến 1978 xuất ngũ và làm đủ mọi nghề để mưu sinh, làm ở Xưởng Caosu Đường sắt do Tạ Đình Đề làm Giám đốc, làm hợp đồng cho nhà xuất bản Giảiphóng, chấm công trong một đội cầu đường, vẽ pa–nô, áp–phích,...Từ 1978 đến 1988 Lưu Quang Vũ làm biên tập viên Tạp chí Sân khấu, bắt đầusáng tác kịch nói với vở kịch đầu tay Sống mãi tuổi 17 viết lại theo kịch bản của VũDuy Sự nghiệp sáng tácTrước năm 1978, Lưu Quang Vũ chỉ sáng tác thơ và truyện ngắn là chủ yếu, thơông tuy không sắc sảo và dữ dội như kịch nhưng giàu cảm xúc và trăn trở khát tập thơ chính của ông như- Hương cây – Bếp lửa in cùng Bằng Việt, 1968.- Mây trắng của đời tôi NXB Tác phẩm mới, 1989.- Bầy ong trong đêm sâu NXB Hội nhà văn, 1993.- Lưu Quang Vũ, thơ và đời NXB Văn hóa thông tin, 1997.- Gửi tới các anh NXB Quân Đội Nhân dân, 1998.- Những bông hoa không chết in chung cùng phần Nhật ký, NXB Lao động,2008.- Nhiều bài thơ khác chưa được in thành ra ông còn là tác giả của một số truyện ngắn- Thị trấn ven sông 1968.- Mùa hè đang đến 1983.- Người kép đóng hổ 1984.- Một vùng mặt năm 1978, Lưu Quang Vũ bắt đầu sáng tác kịch. Ông được xem là một hiệntượng sân khấu kịch đặc biệt, một nhà biên soạn kịch tài năng. Một số sáng tác kịchtiêu biểu như- Sống mãi tuổi mười Hồn Trương Ba da hàng thịt 1981.- Nàng Sita 1982.- Người trong cõi nhớ 1982.- Ngọc Hân công chúa 1984.- Tôi và chúng ta 1984.- Lời nói dối cuối Bệnh sĩ 1988.- Tin ở hoa hồng 1986.2. Những vấn đề lý Cảm hứng thế sự đời tưCảm hứng thế sự là cảm hứng về cuộc sống đời thường, về con người của thựctại. Những tác phẩm mang cảm hứng thế sự thường hướng đến sinh hoạt hàng ngàycủa con người. Chú ý khẳng định giá trị thẩm mĩ của cái đời thường, khám phá mọiphức tạp, éo le và cả cái cao quý trên hành trình đi tìm sự sống và hạnh phúc của conngười [dẫn theo 6]. Cảm hứng thế sự đời tư trong văn học 1945 – 1975Cách mạng tháng Tám thành công, sau hơn 80 năm nô lệ, dân tộc ta đã giànhđược độc lập tự do. Cả nước sục sôi trong niềm vui của những người lần đầu tiên làmchủ đất nước. Những người được hâm mộ nhất lúc bấy giờ là những người ở chiến khuvề, là cán bộ Việt Minh, chiến sĩ giải phóng quân. Người ta thích sinh hoạt chính trị,thích nói chính trị, thích gọi nhau là đồng bào, đồng chí,… Độc lập tự do chưa giànhđược bao lâu thì giặc Pháp đã trở lại, sau đó Mỹ kéo vào. Cả nước đứng lên, sẵn sàngchống kẻ thù. Thanh niên tình nguyện đi bộ đội, chịu mọi sự gian khổ, hi sinh vì đấtnước. Lợi ích cộng đồng, lợi ích đất nước được đặt lên hàng đầu, mọi lợi ích khác đềutạm thời phải xếp lại, lợi ích cá nhân lại càng trở nên tầm thường, thậm chí là vô đó, Đảng đề ra văn nghệ sĩ phải đứng trên lập trường kháng chiến, ra sứctuyên truyền chính trị, cổ vũ chiến đấu. Do đó, chủ đề chính trong thơ ca 1945– 1975là tình cả công dân, tình cảm chính trị, tình đồng chí đồng bào, tình quân dân, tình cảmvới Đảng, với Hồ chủ tịch,… Cảm hứng chính trị trở thành thi nguồn lớn mạnh nuôidưỡng nền thi ca Việt Nam lúc bấy dọc Trường Sơn đi cứu nướcMà lòng phơi phới dậy tương lai”Tố Hữu“Những buổi vui sao cả nước lên đườngXao xuyến bờ tre từng hồi trống giụcSung sướng bao nhiêu, tôi là đồng độiCủa những người đi, vô tận, hôm nay”Chính HữuChủ tích Hồ Chí Minh nói “Viết cho ai? – Viết cho đại đa số; công nông để làm gì? – Để giáo dục, giải thích, cổ động, phê bình. Để phục vụ quần chúng”[dẫn theo 5]. Cái tôi hòa chung và cái ta, vì vậy, giai đoạn văn học 1945 – 1975, cảmhứng thế sự đời tư có phần lắng xuống. Văn học thời kì này hướng vào mục tiêu chiếnthắng kẻ thù xâm lược và xây dựng xã hội nhiên, bên cạnh dòng chính lưu văn học tuyên truyền cách mạng, nền vănhọc Việt Nam vẫn tồn lại các dòng phụ lưu khác mang cảm hứng thế sự đời tư. Nhữngtác phẩm này mang hơi thở của cuộc sống thường ngày, những mất mát trong đauthương, những trắc trở trong con đường đi tìm hạnh phúc của con người, đồng thời thểhiện cái tôi cá nhân mạnh mẽ, mang dấu ấn cá tính riêng Cảm hứng thế sự đời tư trong thơ Lưu Quang VũLưu Quang Vũ là thế hệ nhà thơ mang áo lính, cùng với Hoàng Nhuận Cầm,Thanh Thảo, Bằng Việt – một học sinh, đi thẳng từ cánh cổng nhà trường vào quânngũ, thì chắc hẳn trong ba lô của ông mang theo rất nhiều hành trang, tư trang. Trongđó có một tiếng chim kêu gọi mùa vải đỏ, con sông Thương, có một đêm thao thứckhông ngủ trên con đường hành quân,… Tất cả tâm hồn thơ của Lưu Quang Vũ lúcbấy giờ là một hình ảnh dân tộc, chưa được nhìn qua lăng kính đổ vỡ đời tư. Nhữngnăm 1960, đặc biệt là năm 1968, thì ông thể hiện cái tôi công dân, quyện tình cảm cánhân của mình vào tình yêu đất nước. Ông viết“Em ơi, em là Hà NộiAnh chưa bao giờ yêu Hà Nội như hôm nay”Tâm hồn sáng tác của Lưu Quang Vũ rộn rã như một bản hoan ca “Anh chưabao giờ yêu Hà Nội như hôm nay”. Lời tự tình đó dành cho những trái tim chưa trảiqua những nghịch cảnh đời những năm 1970, một người nghệ sĩ trải qua một trang đời tư, những cơn dưchấn tinh thần trong độ tuổi mới xây dựng hạnh phúc đầu đời, nhà thơ không cònmang “ngoài bút” để tô điểm cho quê hương xứ sở. Trong khi Phạm Tiến Duật, PhanThị Thanh Nhàn chìm đắm trong tình yêu lý tưởng của thời chiến “Anh lên xe trời đổcơn mưa/ Cái gạt nước xua đi nỗi nhớ” trong trẻo, lạ thường thì chặng đó qua rấtnhanh trong Hương cây bếp lửa, để cơn địa chấn đời tư đến. Lưu Quang Vũ dám nhìnvào dân tộc bằng ánh mắt mang bi kịch đời tư Việt Nam ơi, Đất nước đàn bầu, Giấcmộng đêm,... Đó là điểm khác biệt của Lưu Quang Vũ so với những người bạn Quang Vũ đem đến cho người đọc cảm giác những điều hôm qua tưởngtuyệt vời tốt đẹp, đến nay thành không tưởng nữa rồi. Khi con người bị va đập bởi mộtchấn động tình cảm đời tư thì họ nhìn quê hương không còn thanh tâm nguyên vẹnnữa. Xã hội Việt Nam chìm trong biển máu, Lưu Quang Vũ đã nhìn sâu vào mặt tráicủa chiến tranh, dám viết nên những câu thơ“Những áo quần rách rướiNhững hàng cây đắm mình vào bóng tốiChiều mờ sương leo lắt đèn dầuLũ trẻ ngồi quanh mâm gỗLèo tèo mì luộc canh rau”Việt Nam ơi.3. Khuynh hướng thế sự đời tư trong thơ Lưu Quang Vũ giai đoạn 1945 – Thể hiện trong nguồn cảm hứng dân tộc, quê hương đất nướcLưu Quang Vũ đã đi vào cuộc kháng chiến với sức mạnh của niềm tin và tuổi hứng về đất nước, nhân dân trong thơ ông vì mang một cảm xúc, một cá tínhsáng tạo riêng không bị hòa lẫn trong dòng thơ lúc bấy hứng về đất nước trong thơ thường được khơi nguồn từ những con người,sự vật thân thương, gần gũi. Mỗi con sông gắn với mỗi vùng đất, đều có nét riêng. Qualăng kính của Lưu Quang Vũ tên mỗi con sông cũng hiện lên chính cái hồn của nó sông Thương… vừa mềm mại, trìu mến, mộng mơ“Sao tên sông lại là ThươngĐể cho lòng anh nhớ?”5Đạn bom chiến tranh không thể làm phai đi chất thơ mộng, mĩ miều của đôi dòngnặng trĩu phù sa“Đất nước nặng tình phù sa bát ngátTâm hồn ta tắm với bóng mây trongYêu quá sông Thương nước chảy đôi dòng”Cùng con người, sông cũng thao thức cùng chiến tuyến chống quân thù. Sôngvẫn thở và người vẫn hát, hát trong lửa đạn chiến tranh“Sông Thương ơi, đang những ngày đánh MỹNên đôi bờ nòng pháo hướng trời mâyNhững cô lái đò súng khoác trên vaiĐời đẹp vô cùng dòng lệ hóa dòng vui…Nghe sông gọi người đi đánh giặcĐất nước nặng tình phù sa bát ngát”Trong nỗi nhớ của mỗi người có ai không nhớ về những dòng sông êm đềm, thơmộng? Sông Thương vẫn cứ mãi êm đềm, thơ mộng như chính tự thi sĩ, Lưu Quang Vũ không thể không phải lòng trước vẻ đẹp Cánh đồngvàng thu“Lúa xanh đã nặng hạt vàngĐồng xa đã gặt, đường làng trải rơm.…Nỗi thương muôn vạn muôn trùngTìm nhau trong sắc cánh đồng vàng thu”Mùa thu lại gắn với mùa gặt, với sắc vàng của những gánh lúa trĩu hạt của chốnđồng quê. Mùa thu của anh giản dị, hiện đại và không quá chau chuốt nhưng chính sựbình dị ấy đã khiến cho người đọc dễ hiểu, dễ đồng cảm và thân thuộc“Thu đi lạnh giục đông sangNúi nhoà sương trắng chiều hôm mất rồi”Cảm hứng về đất nước trong thơ Lưu Quang Vũ còn là từ truyền thống văn hóa,lịch sử. Đánh giá cảm hứng dân tộc trong thơ Lưu Quang Vũ, Vũ Quần Phương nhậnxét quan tâm đến vẻ đẹp đất nước, “ngợi ca tầm vóc vĩ đại và sự hi sinh cao cả6của người dân”. Một tuổi thơ được thở trong hơi ấm của tình thương gia đình nên tậnsâu bên trong Lưu Quang Vũ luôn dành cho mẹ những tình cảm thiêng liêng. Gửi mẹ1969 được viết khi đang tại ngũ là bài thơ mang xúc cảm vô cùng chân thực sâu lắng.“Trên đời chẳng ai lo cho ta bằng mẹCũng chẳng ai ta làm khổ nhiều như mẹ của ta”Con mới chính là người làm khổ mẹ. Người lo lắng cho con nhiều nhất. Mẹ traocon tình yêu từ những câu ru “à ơi” qua hàng bao đêm thâu, cho đến từng miếngcơm… Với tình cảm không hề sáo rỗng, “con” ước“Ước mẹ trẻ hoài như buổi mới gặp chaƯớc con được sống suốt đời bên mẹ”để mẹ luôn là người phụ nữ đẹp, để được phụng dưỡng, chăm sóc mẹ khi ốmđau, khi trái gió, trở trời... cho tròn đạo làm con như bao người con có hiếu.“Nhưng xứ sở ta quân Mỹ tới rồiCùng bè bạn con lên đường đuổi giặc”Đứng lên đánh giặc là trách nhiệm của mỗi trái tim khi quân thù mang dã tâmgiày xéo quê hương, đất nước thân yêu của mình. Đó là truyền thống đẹp đẽ của dântộc ta được hun đúc qua chiều dài hàng ngàn năm lịch của tác giả trong bài thơ cũng như bao bà mẹ Việt Nam khác chịu thương,chịu khó, yêu chồng, thương con. Mẹ vui vẻ thực hiện thiên chức với ý thức tựnguyện. Tình thương của mẹ bao la là vậy sao có thể nào không thường trực trong nỗinhớ của con. Để rồi trong một đêm ở nơi “rừng xa gió lạnh” hình ảnh mẹ lại hiện lên“Mẹ nghỉ chưa hay đã thức rồiSuốt một đời chưa có lúc nghỉ ngơi”Vì nhiều lẽ, mà có thể nhất là Tổ Quốc đang còn giặc giã. Mẹ không nghỉ ngơi làđể làm thêm nhiều việc cho gia đình, cho đất nước để chiến tranh mau kết thúc, đểsớm có ngày được gặp lại cuộc đời gian lao, vất vả đầy rẫy những biến cố bất ngờ phía trước, nhàthơ nguyện sẽ vượt qua tất cả bằng nghị lực của mình, bằng tình yêu thương, sự hysinh lớn lao mà mẹ dành tặng cho“Dẫu cuộc đời là con đường dài thếCon sẽ đi qua mọi đèo dốc chông gaiBằng đ nếu tiếng Việtđược giữ gìn, cất lên đòi quyền sống. Tiếng kêu ai oán nhất của xã hội Việt Nam vẫn làtiếng kêu của dân tộc Việt. Nhờ tiếng Việt đó mà cho dù dân tộc Việt Nam bị đào thảiđi chẳng nữa thì tiếng Việt vẫn thuộc về phạm trù vĩnh cửu, tiếng Việt luôn sống trongtâm hồn người Việt. Lưu Quang Vũ bắt được mạch đó đưa vào trong sáng tác sáng tác của Lưu Quang Vũ còn là sự xuất hiện của “niềm tin” tôn giáo rấtđặc biệt“Tôi không tinLỗ đinh trong tay tượng ChúaChúa của tôi ngồi ở ven đườngNgủ gục trên nắp hầm trú ẩnChúa của tôi bom thiêu cháy xémChúa của tôi hát xẩm trên tàu điệnChúa của tôi bới gạch vụn tìm conChúa của tôi đêm nay lang thang”Một đất nước, một dân tộc Việt Nam trước năm 1975, không thể ngưỡng vọnghình ảnh tôn giáo. Ở đây, Lưu Quang Vũ không hề báng bổ thần thánh mà ý của ông làước muốn Chúa ở trên cao hãy hòa nhập vào đời sống thống khổ của nhân tình thế tháiViệt Nam, hiểu cho nỗi đau của người con mất cha, người vợ mất chồng, người mẹmất con. Phạm Tiến Duật từng nói“Tôi với bạn tôi đi trong yên lặngCái yên lặng bình thường đêm sau chiến tranhCó mất mát nào lớn bằng cái chếtKhăn tang, vòng tròn như một số không”Ý muốn nói quân đội ông đi ngang từ bên bờ này sang bờ bên kia, ông vào bạnông vào đi luồng vào các thi thể, xác người thối rửa rồi nhưng không còn con đườngnào để sang bên kia cả, phải đi vào giữa xác người chết chồng chất lên nhau, nên9không thể có niềm tin tuyệt đối vào tôn giáo. Bởi vậy, Lưu Quang Vũ hi vọng thốngthiết Chúa hãy xuống soi xét dân tình, đó là ý của bài với bất cứ một dân tộc nào, chiến tranh là hiểm hoạ, là tổn thất nặng nề màmọi cố gắng bù đắp của con người chỉ có thể xoa dịu chứ không thể làm lành vếtthương khủng khiếp đó. Là một tâm hồn nhạy cảm với đau buồn, mất mát, ngay từgiữa cuộc chiến nhà thơ hiểu ngay rằng chính nhân dân là người phải gánh chịu tất Thể hiện qua lăng kính đời Cái tôi trữ tình đổ vỡ trong tự vấn đời tưLưu Quang Vũ là nhà thơ có phong cách với tư tưởng đầy triển địa chấn đầu tiên khi Lưu Quang Vũ bước chân từ nhà trường vào conđường quân đội bị trung đội trưởng gọi lên, bắt đốt gia tài thơ của mình và đi ra khỏiquân đội. Bị coi là đào ngũ – chính là một trong những vết chàm đầu tiên của khi kết hôn với nữ nghệ sĩ Tố Uyên với sự đổ vỡ trong hôn nhân Lưu QuangVũ đã rơi vào bi kịch tình yêu và không hề kêu oán một lời mà ông tự nhận về phầnmình khi tưởng trái tim và gia cảnh “ngọc vàng” nhưng ngược lại đó là “ván nát sànhoang”“Anh thương em suốt đời trên sóng nướcCướp được tàu anh tưởng có ngọc vàngNgờ đâu chỉ là ván nát sàn hoangCòn trơ lại một hồn thơ tai ác quá”Vì không chịu nổi cái nghèo “cơm, áo, gạo, tiền” nên con chim vành khuyên củamàn ảnh Việt đã để lại đứa con của mình và dứt áo ra đi. Lưu Quang Vũ từng nói vớicon rằng“Con ơi! Con hãy tha thứ cho chaCha không thể sống cùng mẹ nữaĐời cha nắng gắtMà mẹ con cần suối mát của đồng vuông”Cái tôi trữ tình trong thơ Lưu Quang Vũ vẫn rất vị tha, nồng hậu. Phải chăng, khikhông còn chỗ dựa dẫm, con người trở nên tuyệt vọng, khổ đau của cửa ải ái tình, khiđó người ta tự trấn an cuộc đời để vượt lên khổ đau. Những chấn động đời tư đã ảnhhưởng trong thơ của ông sau này“Mất hạnh phúc rồi ư nhưng anh cần chi hạnh phúc10Hai tiếng xa vời hiểu rõ từ lâuỪ thì ngẩn ngơ anh đành nhận thếGiọt lệ trong không tuổi hổ gì đâu”Anh đã mất chi, anh đã được gìDẫu đổ vỡ hôn nhân là thế, nhưng sau đó bao giờ Lưu Quang Vũ cũng hướng đếnthềm cao của niềm tin“Đời sống là bờGiấc mơ là biểnBờ không cònNếu chẳng có khơi xa”Giấc mơ của anh hềChính điều này tạo nên phong cách của ông in đậm vào cá tính sáng tạo và sinhthời những người bạn của Lưu Quang Vũ đã từng nhận xét rằng “Thất vọng trong tìnhyêu, đổ vỡ trong hôn nhân là vậy”. Nếu người phụ nữ nào đó đến sau, bước vào cuộcđời lắm tổn thương, lắm cay đắng của ông, thì Lưu Quang Vũ vẫn yêu, yêu hết mìnhvới ngọn lửa tình yêu say đắm“Trước tình em đáng lẽ phải lặng yênNhưng hạnh phúc làm anh không níu đượcNhư biển cả vỗ bên mình tổ quốc”.Và như bù đắp cho tất cả những đau thương, mất mát nơi trái tim hàng nghìn vếtthương, vết sẹo chằng chịt ấy, người phụ nữ thứ hai đã đến bên ông, thắp lại cho ôngnhững niềm vui, niềm hạnh phúc, sự hòa hợp, đồng điệu từ suy nghĩ đến tình yêu. Đóchính là nữ thi sĩ Xuân Quỳnh. Nếu Lưu Quang Vũ ngổn ngang với sự đổ vỡ trong hônnhân thì mái ấm của nữ sĩ Xuân Quỳnh cũng không khá hơn là mấy. Chính vì lẽ đó,mà họ đã phải lòng nhau, yêu thương cho hoàn cảnh của nhau và khi hai tâm hồn hòachung nhịp đập, họ đã cùng nhau vượt qua, cùng nhau xây nên một mái nhà hạnhphúc. Nhưng thật không may, trong chuyến đi ở bãi biển Đồ Sơn cả hai bị tai nạn, họra đi trong niềm tiếc thương khôn xiết của mọi Cái tôi trữ tình cô đơn đến tuyệt vọngLưu Quang Vũ từ nhỏ đã mang trái tim của người nghệ sĩ, có tình yêu nghệ thuậtnồng cháy. Ông đến với thơ như chim về với tổ, như nước về với nguồn. Thơ ông là11tiếng lòng nhớ nhung, là nỗi nhớ yêu thương hay phải chăng thơ ông là nỗi buồn màxa hơn nữa là nỗi cô đơn, đâu chỉ vậy nỗi cô đơn ấy đã đi đến cô con người ta có những dư chấn trong cuộc đời thì thơ là tiếng lòng trảinghiệm của họ“Tâm hồn anh dằn vặt cuộc đời anhThắp một ngọn đèn hồng như ánh lửaĐêm sâu quá đêm nào biết ngủChỉ con người đến ngủ giữa đêm thôi”Bầy ong trong đêm sâuTừng trải qua bao mất mát con người ta sẽ tự cảm thấy bản thân như ngày càngbị xã hội ruồng bỏ, họ trở nên bi lụy. Đầu tiên đó là sự dằn vặt bản thân, về đêm là lúccon người ta sống thật với bản thân mình nhất, họ suy nghĩ về bản thân. Ban ngày kìmnén bao nhiêu thì ban đêm khi ở một mình bản thể con người bộc lộ nỗi niềm thầm kínbấy nhiêu. Bởi trong tâm thức ấy đã quá tải và đang rên rỉ một cách nhọc nhằn. Conngười tự hòa mình vào màn đêm u uẩn “chỉ con người đến ngủ giữa đêm thôi”. Dĩvãng kéo ta về, tương lai gọi ta đến, nỗi buồn, sự cô đơn cứ dai dẳng xảy đến. Trongcon người Lưu Quang Vũ lúc này, nỗi buồn đã bước lên một cung bậc khác đó là nỗiđau đớn, mệt mỏi“Hai ta không đi một ngã đường dàiKhông chung khổ đau không cùng nhịp thởNhững gì em cần anh chẳng cóEm không màng những ngọn gió anh traoNhư dao cắt lòng anh như đổ nátPhố ngoài kia ngột ngạt những con tàu.”Từ biệtCon người ấy cảm thấy mệt mỏi khi những gì mình có không đáp ứng được nhucầu của người mình yêu. Cuộc sống là bông hoa đen mà chú ong nào đó hút mãi chẳngcho mật ngọt. Lời thơ toàn đắng cay và dường như chủ thể bị mất phương hướnggiống như tâm trạng Đứng ở quê hương mà nhớ quê hương sự ham muốn về đời sống nội tâm trong con người Lưu Quang Vũ nhưngkhông được thỏa mãn nên những vần thơ của ông lúc nào cũng quặn thắt sự cô đơn,Có những lúc12“Tôi khát khao yêu ngườiMà không sao yêu được”Rồi khi không đạt được, người nghệ sĩ cảm thấy bản thân bị lạc loài giữa hàngvạn con người“Tôi chỉ là cây trong nỗi buồn bão gióLòng tôi trắng mà mùa thu gió độcBao giấc mộng gió đuổi vào dĩ vãng”Đôi lúc ông tự thân hòa nhập vào thiên nhiên, nhưng lại bế tắc quá rồi cảm thấymình lạc lõng. “Lòng tôi trắng mà mùa thu gió độc” là hình ảnh toát lên sự chân chính,cái tôi vững chãi giữa cuộc đời rối ren. Trong thời cuộc này, mọi mơ ước, khát khaokhông thể hiện thực hóa được mà chỉ biến nó thành giấc mộng và buồn hơn là đưa vàodĩ vãng. Và con người sống trong xã hội ấy không thể không lạc loài, chơi vơi giữacuộc đời của chính cô đơn như là điểm xuyết, như là dấu ấn riêng trong trang thơ của LưuQuang Vũ, dư chấn đời tư làm cho anh cô đơn đến giằng xé“Nhớ vai em chập chờnhoa gạo đỏ/ Nhớ vầng trăng xẻ nữa lúc xa xôi”.Nỗi nhớ ngày càng ăn sâu vào tâm hồn của nhà thơ bởi sự cô đơn đến tuyệt hoài niệm lại những ký ức xa xưa, một nữa tình yêu của ông thật sự quan trọngđến nhường nào. Những người cô đơn, đa cảm thường chuốc lấy nỗi buồn của đời tư,của nhân tình thế thái, của những nỗi đau và hoài niệm. Nỗi buồn ấy đâu chỉ là ngâydại, đâu chỉ là quay quắt, mà đó là nỗi cô độc khi con người ta tìm kiếm mãi mà khôngcó lối ra“Đêm nay tôi chẳng biết lối vềPhía nào cũng hàng rào trước mặtThế giới có bao nhiêu tường váchNgăn cản con người đến với nhau.”Mấy đoạn thơMảnh đất tình yêu được gieo vào hạt giống buồn thương man mác, cái tôi dỗihờn dường như rơi vào cõi đơn độc. Ông khắc khoải giữa tình yêu và số phận, đó làtiếng thơ lặng lẽ thương đời“Anh là con ong bay giữa đời lận đậnTrời đêm dài chẳng có một ngôi sao.”13Bầy ong trong đêm sâuNỗi buồn ấy đôi lúc lo âu về hạnh phúc mong manh, Những ngày chưa có em“Mưa trên đường xa mưa trên cửa sổ tâm hồnÔi tuổi thanh xuân trôi qua bằng những đêm trăn trở”Con người đôi lúc cô đơn, những lúc ấy trước mắt họ tương lai như mù tối, chuỗingày trôi qua của tuổi thanh xuân được thêu dệt bằng những đêm trăn trở. Dường nhưđôi mắt ấy đã in hằn những nỗi buồn, sự lo âu thấp thỏm khi phải sống mà không cómột ai để yêu thương, đâu chỉ vậy tình yêu đầu tiên rời bỏ ông đã làm cho nỗi buồn ấycàng thấm dần vào con người đa cảm này. Hay đó là nỗi buồn về thế thái nhân tình“Quán cà phê chạng vạng khói bayMùi khói cũ cay xè con mắtNgồi quanh bàn giờ bao người lạ khácChỉ anh điên vẫn đứng sững ngoài đườngThân tiều tụy ôm mặt cười lặng lẽ.”Quán cà phê ngoại ôTâm trạng buồn, cô đơn được Lưu Quang Vũ khắc họa qua hình ảnh “khói bay”,“cay xè con mắt” diễn tả một cách sâu sắc sự bơ vơ lạc loài giữa bao người xa lạ. “Mùikhói cũ” hay phải chăng đó là nỗi buồn làm mắt ông cay xè, mọi thứ như chao đảotrước mắt ông, như rơi vào cõi cô độc trống vắng. Như những người không còn biết gìnữa, ông “ôm mặt cười lặng lẽ” hình ảnh ấy khiến người đọc vừa xót thương vừa đauđớn. Nỗi buồn Có những lúc là sự chất vấn của cuộc đời“Anh chẳng mang cho đời những tiệc vui ảo ảnhNỗi buồn chân thành đời chẳng nhận hay sao”.Cô đơn tuyệt vọng – ông luôn mất niềm tin vào cuộc đời, câu hỏi tu từ được ôngxoáy sâu “nỗi buồn chân thành đời chẳng nhận hay sao”, ông hỏi cuộc đời hay hỏichính mình. Có lẽ sự chân thành khiến con người ta buồn chăng? Ở Lưu Quang Vũ tathấy đầy rẫy những nỗi buồn – buồn chân thành, buồn tuyệt vọng, buồn giằng dừng lại ở đó, dường như trong sự cô đơn lạc lối, Lưu Quang Vũ than thở“Tôi lớn lên giữa thời bạo ngượcBiết trong đợi gì biết tin tưởng vào đâu.”Cầu nguyện14Đúng như tên bài thơ “Cầu nguyện”, hai câu thơ như là lời nguyện của chính LưuQuang Vũ, giá như thời mà ông sống đem lại cho ông niềm tin, sự hoài vọng thì tốtbiết bao. Khi những đứa con tinh thần của ông không được chấp nhận và cuộc tình đầutiên đã bỏ ông đi, như một vết sẹo lớn trong cuộc đời ông. Đúng như có người đã nóirằng “Nếu thế hệ nào trưởng thành cũng thấy ít nhiều bơ vơ, thì thế hệ 20 là thế hệ bơvơ hơn hết, lạc loài hơn hết.”Ông thấy cô đơn trong chính con người mình cũng như ông thấy cô đơn, lạc lõnggiữa những con người trong xã hội“Trên bình nguyên đá và cát bỏngNỗi cô quạnh con người dưới nắng.”Di chúc tình yêuMọi cung bậc cảm xúc được Lưu Quang Vũ gói trọn trong những bài thơ nồngđượm đến say đắm, ngọt dịu đến chạnh lòng, mỗi bài thơ để lại cho ta cảm xúc khácnhau nhưng vẫn gặp nhau bởi nỗi buồn lan tỏa trong không gian thơ đầy tình yêu Quang Vũ mang trong mình nhiều nỗi đau, nhiều niềm day dứt trong thân ông là một người đa sầu, đa cảm, lại thêm những địa chấn đời tư trong quákhứ, càng phần nào khiến ông nhạy cảm với tất cả mọi thứ xung quanh hơn, dễ tổnthương hơn. Chính vì thế, từ những cảm xúc đời thường, cái tôi chấn thương trong ôngdễ phần dằn vặt, nhạy cảm. Ngay cả ngồi bên cạnh người thân cũng cảm thấy nỗi côđơn dâng trào“Tôi là đứa con cô đơn ngay khi ngồi cạnh mẹThằng bé lẻ loi giữa lớp học ồn àoBàn chân hồ nghi giữa đường phố xôn xao”Mấy đoạn thơ Thể hiện sự bận tâm đến những thân phận nhỏ béLưu Quang Vũ tin rằng, “khi một tiếng gọi cất lên thì bao giờ cũng có tiếngthưa, không tiếng gọi nào lại rơi vào im lặng đáng sợ cả” [dẫn theo 4]. Chính vì quanniệm sống ấy đã khiến cho nhà thơ cứ mãi trăn trở với thực tại, buộc phải nói lên tiếng15lòng của mình để cùng biết đau, biết san sẻ cùng nhau – nhất là những tháng ngàycùng cực, sống trong lửa như một số các nhà văn, nhà thơ cùng thời, Lưu Quang Vũ đã từng hivọng, từng nghĩ đến một ngày mai tươi sáng, hòa bình. Nhưng ngày mai ấy thật xa xôi,với tay muốn chạm đến cũng chẳng được. Ông dường như thừa sức hiểu thấu đượcđiều này nhưng ông vẫn cứ đắm chìm, bộc lộ chất tự sự trong con người ông“Những tuổi thơ không có tuổi thơNhững đôi mắt tráo trơ mà tội nghiệpChúng ăn cắp, đánh nhau, chửi tụcLang thang hè đường, tàu điện quán biaNhững bông hoa chưa nở đã tàn điNhững cành cây chưa xanh đã cỗi”...“Sao mọi người có thể dửng dưngNhìn em đi trên đường tốiMọi người đều có tộiTrước tuổi thơ đã chết của em”.Những tuổi thơCái nhìn của Lưu Quang Vũ là cái nhìn đa chiều, thực tế. Ông mượn nhiều hìnhảnh gần gũi với đời sống sinh hoạt hằng ngày để bày tỏ tâm tư của mình trước cuộcsống. Và hơn bao giờ hết, vần thơ của ông gieo ra thường ẩn chứa sự nấc nghẹn bêntrong, tự vấn cao“Em gái mười lăm đã không còn thiếu nữDưới mái tóc quăn trơ bụi vai gầyEm đi đâu đêm nayĐể lòng tôi se lạiEm lăn lóc trong bùn lộiMà tôi chẳng biết làm gìLặng đứng nhìn em điCổ tôi chừng nghẹn đắng”...“Đôi môi em không trong vắt nụ cười16Em chẳng biết yêu đương mà mơ ướcKhông được đọc những trang sách đẹpKhông biết tin vào những bài ca”.Những tuổi thơSở dĩ Lưu Quang Vũ “ăn không ngon, ngủ không yên” là bởi ông cảm giác nhưmình bất lực trước thời đại. Chặng đường ông trải qua và chiêm nghiệm là hành trìnhđã cho, lấy của ông rất nhiều, đó là một trong những lí do giải thích vì sao thơ của ôngcó những “cái khác” nhưng vẫn đảm bảo được sự rung cảm từ thơ mang lại. Nhữngđiều trông thấy này đã làm kết đọng trong lòng Lưu Quang Vũ một nỗi buồn ám ảnh,không dễ dàng nguôi ngoai. Liên tưởng của anh, càng đắp thêm vào những cái “bithương” hơn nữa, có lúc Lưu Quang Vũ đã rơi vào tâm thế bế tắc“Có những lúc tâm hồn tôi rách nátNhư một chiếc lá khô, như một chồng gạch vụnMột tấm gương chẳng biết soi gìMột đáy giếng cạn không một hốc mắt đen sìTrời chật chội như chiếc lồng trống rỗngThành phố đầy bụi bặmNhững mặt người lì nhẵn chen nhau”Có những lúc.Lưu Quang Vũ luôn luôn băn khoăn một câu hỏi giữa con người với con người,con người là gì đối với nhau, có nên tin vào đôi mắt của mình không hay chỉ tin theoniềm tin có sẵn, cái niềm tin đã được định trước, vạch sẵn. Có khá nhiều nhà thơ sốngtrong những năm kháng chiến ấy đã chọn cách thứ hai, tiện và lợi đi đôi nhưng cũngkhông ít những nhà thơ đã chọn cách thứ nhấ Đau trong tâm hồn hơn, và có khi cònkhổ cả thân xác. Ở một góc độ nào đấy, có thể cảm nhận được sự bi lụy trong thơ ông,nhưng nếu đặt đúng vị trí ban đầu thì thơ ông đã dám thoát ly và nói lên được nỗi lòngcủa một con người đang “chơi vơi” giữa thời đại. Và trên tất cả, để công bằng mà nóithơ của ông truyền cảm hứng và lay động tâm hồn độc giả một cách chiều sâu – cảmxúc đến từ từ, không vội vã nhưng da diết, cào xé tâm can“Em biết chăng ngọn cỏ thơm kiaCon ghé ăn vào bỗng nhiên nhớ mẹQuẫy sóng trên sông là con cá mè17Hay đậu theo bầy là con chim dẽCon tép nhỏ thường kho với khếCon bồ nông trên cát ướt lao xao...Chuyện xóm chuyện nhà em chưa biết đâuTrên bến sông này có một chiều năm ấyMẹ đã tiễn cha đi bộ đội...”Chuyện nhỏ bên sông.Ý thức về quan niệm nghệ thuật của Lưu Quang Vũ rất rõ ràng, ở ông – “sự vậnđộng con người quần chúng đến con người đặt mình trong mối quan hệ cộng đồng,đại diện cho những số phận của thế hệ, của dân tộc” [1]. Ông hiểu được cuộc sống chỉđẹp khi những giá trị mà thơ ông mang lại xuất thân từ sự thật, việc thật và chỉ khi nàođạt đến nghệ thuật khi được độc giả rung cảm, đồng sáng tạo để khám phá nên nhữngmạch cảm giác riêng, xây dựng xứ sở riêng cho Lưu Quang Vũ tham dự sâu rộng đến đời sống ở mọi tầng lớp của xã hội,hợp thời với xu thế chung của văn học Việt Nam hiện đại – “văn học đã không thể vàkhông muốn đứng ra, riêng trị, trước bối cảnh chuyển đổi nhanh chóng của cả đờisống vật chất và tinh thần xã hội. Mỗi một ứng xử với văn chương, đồng thời là mộtứng xử với chính mình, và trong cùng một lúc ấy, cũng là một cách ứng xử với cuộcđời” [2, Lưu Quang Vũ là một trong số Thể hiện trên địa hạt tình yêuCó thể nói thơ tình của Lưu Quang Vũ dậy sóng từ khoảng năm 1970. Đó lànhững trang thơ đời thường mang đậm khát khao bình dị về tình yêu, những trăn trởsuy tư của cảm xúc cá nhân,… tất cả mọi thứ như đã ăn sâu vào máu thịt, nhịp thở vàtâm hồn của con người yêu là thứ tình cảm mà con người luôn muốn chinh phục và khám phá. Bởilẽ, nó mang lại cho ta nhiều cung bậc cảm xúc“Ngực anh thở gắn liền với đấtCó nhiều đêm anh khát những chùm sao”.ĐấtThời 1945 – 1975, tình yêu đôi lứa phải đặt sau tình yêu Tổ quốc, con người yêunước phải tôn tình yêu tổ quốc thành mối thờ thiêng liêng. Nhưng cơn địa chấn đời tư18đã làm cho những vần thơ của Lưu Quang Vũ trở nên “lạc điệu”, “nhầm đường rẽ lối”.Tuy nhiên, có mấy ai can đảm viết lên tiếng lòng như Lưu Quang Vũ trong giai đoạnnày. Lưu Quang Vũ đã đưa vào thơ sự giằng xé, đau khổ trong tình yêu, mà sau này ViThùy Linh gọi đó là “đơn độc trong sáng tạo”.Bất hạnh tình yêu đón đợi nhà thơ quá sớm, ngay từ lúc bắt đầu xây dựng giađình riêng. Trong Nửa đêm đến thành phố lạ gặp mưa, nhà thơ tự chất vấn tình yêu“Có lẽ nào em lìa anh lần nữa”Hay trong Mấy đoạn thơ“Tôi còn gì mà đau khổ nữa”Mất niềm tin vào tình yêu, Lưu Quang Vũ thể hiện sự đau khổ đến tột cùng,giằng xé. Nhà thơ trải mình đến tự trào“Anh như thằng bờmChẳng thiết trâu bò, chẳng thiết limChỉ nhận nắm xôi người ngặt nghẽo”Ngã thư tháng ChạpLưu Quang Vũ nhại lại thằng Bờm để nói về sự bất cần của mình. Con người tarơi vào bất cần khi không còn bám víu.“Mất hạnh phúc rồi ư nhưng anh cần chi hạnh phúcHai tiếng mơ hồ hiểu rõ nghĩa từ lâuỪ thì ngẩn ngơ anh đành nhận thếGiọt lệ trong không tủi hổ gì đâu”Anh đã mất chi, anh đã được gìTuy buông lời bất cần, nhưng Lưu Quang Vũ thật sự rất thèm khát hạnh đổ vỡ, ông luôn tìm đến thềm cao của niềm tin, chính chân lý sống này đã làmđộng lực sống cho Lưu Quang Vũ. Trong thơ Lưu Quang Vũ ta nhận thấy một hồn thơluôn khắc khoải về tình yêu. Bởi lẽ những sự đổ vỡ trong cuộc sống đã khiến ông suytư, băn khoăn hơn về cuộc sống thực tại, mà đặc biệt là trong tình yêu của ông. Cái tôiluôn kiếm tìm tình yêu của mình trong niềm say mê hoang lạcEm ở đâu em ở phương trời nàoMôi em thở những điều gì khe khẽ?Em, em gần hay em xa thế nhỉĐến bất ngờ lóa nắng giữa lòng đau19Bầy ong trong đêm sâuLưu Quang Vũ luôn khao khát yêu hết mình, yêu cháy bỏng, muốn bù đắp chonhững người mình yêu“Trời xanh và cánh rộngAnh hôn từng ngón tayAnh hôn làn tóc xoãTrên trán buồn âm uAnh hôn lên đôi mắtMôi chạm vào bao la”Thơ tình viết về một người đàn bà không tên II“Môi chạm vào bao la” nghĩa là nụ hôn rơi vào khoảng không, tất cả chỉ là ảoảnh bởi vì một lần mất đi hạnh phúc, người ta sẽ luôn phấp phỏm, lo âu. Nhưng mỗingười phụ nữ đi qua đời ông, ông đều dành cho họ một tình yêu chân thành. Đối với“người đàn bà không tên” ấy, Lưu Quang Vũ chia sẻ“Là mây trắng của một đời cay cựcVượt lên trên những mái nhà chật hẹpEm em là mấy trắng của đời tôi”Thơ tình viết về một người đàn bà không tên IIINhững vần thơ của ông không trách móc, không oán hận, nhà thơ nhớ về nhữngngày tháng tình yêu vẫn đương còn nồng ấm, nhớ lại những kỉ niệm trong tình yêu lứađôi. Và rồi theo dòng cảm xúc từ những nỗi nhớ hạnh phúc nhất cuộc đời của nhà thơcho đến nhớ đến cảnh “vầng trăng xẻ nửa lúc xa xôi”. Nỗi đau vẫn đang còn đó, giằngxé bản thân của nhà thơ qua từng tháng ngày và giằ vẫn tiếp tục hành trình tìm đến thềm cao của niềm LUẬNXuôi dòng văn học Việt Nam hiện đại, văn học thời 1945 – 1975 không quênnhiệm vụ hòa chung vào không khí chiến đấu chống giặc ngoại xâm, nơi tinh thần dântộc được đẩy lên cao. Nếu Phạm Tiến Duật say sưa trong tiếng hát của những chiến sĩđầy sự lạc quan, yêu đời, tình yêu trong họ như một cơn gió nhẹ dịu lướt qua, Lâm ThịMỹ Dạ với những khúc ca đầy tin yêu về những cô gái tuổi đôi mươi mang trong mìnhnhiều khát khao và hi vọng… thì Lưu Quang Vũ lại mang hơi thở mới lạ, độc đáo,không trộn lẫn với bất kì ai trong nền văn chương lúc bấy giờ. Khuynh hướng thế sựđời tư trong sáng tác của Lưu Quang Vũ, không chỉ đơn thuần là khai thác cái tôi cánhân trong mạch cảm xúc thời đại, mà còn là những trang viết giàu tính chiêm nghiệm,triết lí, hiện sinh. Chất văn xuôi trong thơ ông, cũng như giọng điệu đa thanh đa cảmtrong từng tác phẩm, ta mới thấy hết được tài năng của ông. Các sáng tác của ôngtrong giai đoạn 1945-1975 tuy không được đón nhận nồng nhiệt ở thời điểm đó, songcho đến hôm nay lại vô cùng giàu giá trị, tạo tiền đề cho một làn gió mới trong xuhướng hiện đại hóa văn học và đóng góp không nhỏ cho dòng chảy văn học Việt nghệ sĩ chân chính, tài năng là người dám sáng tạo ra tác phẩm nghệ thuật bằngchính tư duy, xúc cảm của bản thân mình và thổi vào đó sự tinh tế, chân thành. Chínhvì lẽ đó, Lưu Quang Vũ đã vô cùng thành công với những sáng tác mang hơi thở thếsự - đời tư, mà cho đến nay không ai có thể vượt qua ông. Với sự khác biệt ấy, cảmhứng thế sự đời tư ẩn chứa trong suy nghĩ của một người đàn ông đa sầu, đa cảm cùngnhững dư chấn đời tư in đậm vào tâm thức của chính mình, Lưu Quang Vũ đã hoàn tấtquá trình sáng tạo cái tôi từ mạch thanh trong dịu nhẹ ở các sáng tác đầu tay đến sựnhận thức sâu sắc, nhuần chín khi hồn thơ đong đầy gió bão“Tâm hồn anh dằn vặt cuộc đời anhThắp một ngọn đèn hồng như ánh lửaĐêm sâu quá đêm nào biết ngủChỉ con người đến ngủ giữa đêm thôi.”23TÀI LIỆU THAM KHẢOTài liệu sách1. Bùi Bích Hạnh, 2014, Thơ trẻ Việt Nam 1965 -1975 khuôn mặt cái tôi trữ tình,NXB Văn Đỗ Lai Thúy Chủ biên, 2016, Những cạnh khía của lịch sử Văn học, NXBHội nhà Lưu Quang Vũ, 2016, Gió và tình yêu thổi trên đất nước tôi, NXB Hội liệu Internet4. ngày truy cập 13/03/ Nguyễn Đăng Mạnh, 2013, Đặc điểm cơ bản của nền văn học mới Việt Namgiai đoạn 1945-1975, nguồn ngày truy cập 11/03/ Nguyễn Văn Nở, 2012, Cảm hứng thế sự - điểm gặp gỡ và khác biệt giữa tiểuthuyết Hồ Biểu Chánh với tiểu thuyết của một số tác giả miền Bắc cùng thời,nguồn />option=com_content&view=article&id=39cm-hng-th-s-im-gp-g-va-khac-bitgia-tiu-thuyt-h-biu-chanh-vi-tiu-thuyt-ca-mt-s-tac-gi-min-bc-cungthi&catid=26vn-hc-hin-i, ngày truy cập 11/03/ Vũ,nguồn />%C6%B0u-Quang-V%C5%A9/author-WpRofb64NUUZVCwLGK-ucg,ngàytruy cập 12/03/ Lý Hoài Thu, 2017, Thơ Lưu Quang Vũ – gió và tình yêu thổi trên đất nướctôi, nguồn />12/03/ LỤC25 Tự SựDù đục dù trong, con sông vẫn chảyDù cao dù thấp, cây lá vẫn xanhDù người phàm tục hay kẻ tu hànhĐều phải sống từ những điều rất nhỏTa hay chê cuộc đời méo móSao ta không tròn ngay tự trong tâm?Đất ấp ươm cho hạt nảy mầm Nhưng chồi tự vươn lên tìm ánh sángNếu tất cả đường đời đều trơn lángThì chắc gì ta đã nhận ra ta?Ai trên đời đều có thể tiến xaNếu có khả năng tự mình đứng dậyHạnh phúc cũng như bầu trời này vậyKhông chỉ để dành cho một riêng ai– Lưu Quang Vũ – Góc nhìn - Suy Ngẫm Làm sao để Quản Lý Tiền Bạc và Tình Dục? – Sadhguru 60 Con đường Trong Suốt LẮNG NGHE CHIA SẺ CHỮA LÀNH – TS 39 Con đường Trong Suốt Cuộc đời con chính là phần thưởng của con – TS 95 Con đường Trong Suốt SỨ MỆNH TRẦM CẢM 162 Next Post Sử dụng thời gian online thế nào để tránh bị tổn phước? Tại sao đội bóng đá nữ ít được quan tâm hơn đội bóng đá nam? Để thay đổi số phận của một con người thì khó hay dễ? Please login to join discussionĐặt QC – DonateFB thành cảm ơn các bạn! __ADVERTISEMENT Lịch Trong Suốt 2022Lịch Trong Suốt 2022 – Mandala Thư pháp treo tường để bàn Xuân Nhâm DầnLịch bàn, treo tường, bộ bài, lì xì Trong Suốt 2022SỨC KHỎE LÀ VÀNG KHÁM PHÁ Tăng cường rung động để phòng chống virus Covid-19 249 SỨC KHỎE Bài học cuộc sống ĐUN ẤM NƯỚC 346 Dưỡng sinh DẬY THÌ SỚM LỜI NGUYỀN VÀ NHỮNG MŨI TIÊM HÓA CHẤT. 103 SỨC KHỎE LOTUS BIRTH – LIÊN SINH – SINH RA TỪ MỘT ĐÓA HOA SEN 203 Dưỡng sinh BỆNH DỊ ỨNG – MỀ ĐAY – BMTD 158 Dưỡng sinh VIÊM DA CƠ ĐỊA – DA RẮN – MẨN NGỨA – CHÀM SỮA 154 HỌC - KỸ NĂNG Năm học mới – học trường công hay tư? by DuongTony 0 28 Cà phê cùng Tony Năm học mới - học trường công hay tư? Phụ huynh có tiền thì nên cho con cái học trường...Bạn đang xem Tự sự lưu quang vũ Read more Chữ ký – Thế nào là 1 người trẻ có thần kinh vững? by DuongTony 0 Cà phê cùng Tony Bài học về trí khôn và cách làm của dân tộc thông minh nhất thế giới Cuối tuần đọc bài... Read more Bài 9 Các câu hỏi cắc cớ – Học Viện West Point by DuongTony 0 108 HỌC-KỸ NĂNG Các câu hỏi cắc cớ - Sách cà phê cùng Tony Trích trong Giáo trình 100 bài tài liệu Học... Read more Bài 12 Sắp xếp thời gian – Học Viện West Point by DuongTony 0 125 HỌC-KỸ NĂNG Bài 12 Sắp xếp thời gian - Học Viện West Point Hồi lâu, dưới quê có một cậu con nhà... Read more NHÀO NẶN con hay GIÚP con nên người? – TS by CuSiTaiGia 0 155 HỌC-KỸ NĂNG NHÀO NẶN con hay GIÚP con nên người? Ảo giác các bố mẹ thường hay mắc phải Một bạn Dạ... Read more KHÁM PHÁ KHÁM PHÁ Hiểu về bản ngã chỉ dành cho người can đảm ... by OHayVn 501 KHÁM PHÁ Chuyện tiền bạc Tốt xấu? do niềm tin – HT ... by OHayVn 160 KHÁM PHÁ 7 điều kỳ diệu giúp tạo ra sự sống trên Trái Đất ... by OHayVn 156 Cà phê cùng Tony Cuộc đời là chuỗi những sự lựa chọn..-TnBS ... by DuongTony 229 SỐNG CHẬM-ĐẸP-VUI KHÁM PHÁ Chuẩn bị đối phó với sụp đổ toàn diện – SB 114 Góc nhìn - Suy Ngẫm HOÀNG HÔN – Nhân tình mùa dịch 27 TÂM LINH HAI SỰ XẢ THẢI – CsNH 33 Câu chuyện Kẻ trí người ngu làm điều ác, ai có tội hơn? 108 Góc nhìn - Suy Ngẫm Chọn Con Tim hay là nghe Lý Trí? – Sadhguru 24 KHÁM PHÁ TỨC GIẬN và BÌNH AN – BTH 61 TÂM LINH Hỏi đáp Tâm Linh Rửa tay bằng xà phòng để sát khuẩn có phải là đang sát sinh? by CuSiTaiGia 25 Con đường Trong Suốt Gate, Gate, Paragate, Parasamgate … thưa thầy! -TS by CuSiTaiGia 25 TÂM LINH TA DẪN NGƯỜI ĐI by CuSiTaiGia 46 Con đường Trong Suốt Thiền trong đời sống hàng ngày – TS by OHayVn 154 TÂM LINH HỌC ĐẠO TRONG LÚC ĐANG NGỦ SÂU by CuSiTaiGia 47 GIẢI TRÍ Góc nhìn - Suy Ngẫm Ngủ chay… by OHayVn 0 127 NGỦ CHAY... Ngày tui mới trường chay, anh em đồng đội cũ thường hỏi "Mày ăn chay vậy có ngủ... Read more GIẢI TRÍ Thử thách Thần chết 2 49 ngày cuối cùng by OHayVn 0 47 Thử thách Thần chết 2 49 ngày cuối cùng – Vì sao chúng ta có duyên với nhau? Duyên là... Read more Phim hay Gái già lắm chiêu 3 Ai cũng đang hoặc đã từng sống giả by Song Dep 0 117 Gái già lắm chiêu 3 Ai cũng đang hoặc đã từng sống giả Sức hút của bộ phim “Gái già... Read more GIẢI TRÍ Chia cho em… – TN by OHayVn 0 35 Chia cho em... "Chia cho em một đời tôi" một cam một chuối một ôi bầm hồng chia cho em... Read more KHÁM PHÁ Bức tranh & Câu chuyện về Sự Thật trần trụi và Dối Trá đẹp đẽ by OHayVn 0 Read more Sản phẩm – Dịch vụGiới thiệu các Sản phẩm – Dịch vụ đáng tham khảoThaiDetox- Thanh lọc và Thải độc cơ thểThải độc gan theo PP mới của Thái LanThaiDetox -Thanh lọc và Thải độc cơ thể gan, đại tràng… theo PP mới của Thái Lan click ảnh để xem bài viếtKhuyến mãi chụp ảnh cưới 2021Bạn đọc tìm kiếmCategories © 2022 JNews - Premium WordPress news & magazine theme by Jegtheme. No Result View All Result TIN HAYSỨC KHỎEKHÁM PHÁKỸ NĂNGGIẢI TRÍSống Chậm-Đẹp-VuiTÂM LINH© 2022 JNews - Premium WordPress news & magazine theme by Jegtheme. Bạn có thể tải về tập tin thích hợp cho bạn tại các liên kết dưới hiểu văn bản Tự sự - Lưu Quang Vũ được VnDoc biên soạn gửi tặng các em học sinh lớp 12 giúp các em có thêm đề luyện tập phần Đọc hiểu văn bản, chuẩn bị hành trang cho kì thi THPT Quốc gia được tốt thêm các thông tin về Tự sự - Lưu Quang Vũ

tự sự lưu quang vũ